Tomografia komputerowa: wskazania, przebieg badania, cena
Tomografia komputerowa (w skrócie KT, TK lub CT z angielskiego) jest badaniem radiologicznym, wykorzystującym promienie elektromagnetyczne (rentgenowskie), aparat je przeprowadzający to tomograf komputerowy. Badanie umożliwia odwzorowanie przekrojów - warstw narządu. Warto dowiedzieć się, na czym polega tomografia komputerowa, w jakich schorzeniach się ją zleca i czy jest bezpieczna.
Spis treści
- Tomografia komputerowa - na czym polega badanie?
- Tomografia komputerowa z kontrastem
- Tomografia komputerowa - wskazania
- Tomografia komputerowa - cena badania
- Tomografia komputerowa - przygotowanie do badania
- Tomografia komputerowa - przebieg badania
- Tomografia komputerowa - ile trwa?
- Tomografia komputerowa - bezpieczeństwo badania
Tomografia komputerowa - na czym polega badanie?
Tomografia komputerowa to powszechnie stosowana metoda diagnostyczna. O jej przydatności decyduje duża dostępność, szybkość przeprowadzania oraz dokładność. Dzięki temu stanowi podstawowe badanie w poważnych urazach, w których niezbędna jest natychmiastowa ocena uszkodzeń. Stosowana jest także na szeroką skalę m. in. w onkologii, czy chirurgii.
Dużą zaletą jest także bezpieczeństwo, co niezwykle istotne nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do tomografii. Tomograf składa się ze stołu na którym leży pacjent oraz gantry, czyli właściwego urządzenia. Aparat zawiera jedną lub kilka lamp rentgenowskich, a więc zasada obrazowania jest identyczna, jak w zdjęciu RTG.
Lampy obracają się z dużą prędkością wokół pacjenta i jednocześnie przesuwają się wzdłuż ciała, by objąć cały badany obszar, w trakcie swojego ruchu wykonują wiele zdjęć RTG w różnych płaszczyznach i pod różnym kątem, powstaje więc wiele przekroi i warstwowy obraz. Różne tkanki różnie silnie osłabiają promieniowanie, np. kości - bardzo mocno, ale powietrze tylko minimalne.
Na podstawie pomiarów tego osłabiania komputer tworzy obrazy poprzecznych przekrojów ciała pacjenta uwidaczniając z dużą dokładnością tkanki organizmu i strukturę narządów. Następnie zaawansowany program komputerowy porównuje ze sobą te zdjęcia, sumuje je, a dzięki temu, że dysponuje wieloma przekrojami, możliwe jest stworzenie dokładnego obrazu każdej warstwy osoby badanej.
Tomografia umożliwia ocenę struktur anatomicznych i ewentualnych ich nieprawidłowości w ciele całego człowieka, obecnie najlepsze aparaty mają zdolność rozdzielczą dochodzącą nawet do 1 mm. Przeprowadzenie badania ułatwia specjalna konsola tomografu, która przejmuje sterowanie nad maszyną. Po wprowadzeniu informacji o badanym obszarze anatomicznym, przetwarza je tak, aby uzyskać możliwie najdokładniejsze obrazy. Oczywiście niezbędny jest nadzór nad pracą maszyny.
Tak jak w każdej technice cyfrowej, w tomografii komputerowej istnieje możliwość dowolnego powiększania i dzielenia obrazu oraz dokonywania jego wtórnej rekonstrukcji. Najnowsze oprogramowanie umożliwia także rekonstrukcję obrazu w innych płaszczyznach, a nawet w obrazach trójwymiarowych.
Dzięki najbardziej zaawansowanym urządzeniom możliwe jest badanie wnętrza jam i światła narządów, jak dzieje się w wirtualnej bronchoskopii lub wirtualnej kolonoskopii. Powstałe obrazy ocenia lekarz radiolog, a wynik ma formę opisu.
W czasie jednego badania KT dawka promieniowania, na jaką narażony jest pacjent jest wielokrotnie większa niż w przypadku tradycyjnego zdjęcia RTG.
Przykładowo w czasie RTG klatki piersiowej dawka wynosi ok. 0,02 mSv, a w czasie KT od 2 do 8 mSv, a więc dawka promieniowania jest nawet czterystukrotnie większa.
Dla porównania w ciągu całego życia pochłaniamy dawkę rzędu 170 mSv, pochodzi ona z promieniowania kosmicznego i urządzeń codziennego użytku.
Tomografia komputerowa z kontrastem
Tomografia z kontrastem opiera się dokładnie na tych samych, opisanych już metodach, z tą różnicą że do organizmu podany jest środek cieniujący (powszechnie zwany kontrastem). Kontrast to substancja na bazie związków jodu (jonowych lub niejonowych), względnie obojętna dla organizmu. Kontrast bardzo silnie, praktycznie całkowicie osłabia promieniowanie rentgenowskie, dzięki czemu struktury wypełnione kontrastem są jasne i możliwa jest bardzo dokładna analiza danego obszaru.
Środek cieniujący podawać można dożylnie, doustnie i doodbytniczo, w zależności jakie struktury chcemy ocenić. W przypadku przewodu pokarmowego podajemy go doustnie lub doodbytniczo, natomiast w ocenie układu naczyniowego - dożylnie. Precyzyjną ilość kontrastu wstrzykuje się do naczynia strzykawką automatyczną, gdy badany leży w gantrze, następnie po upływie określonego z góry czasu wykonuje się badanie, tak aby w momencie jego przeprowadzania maksymalnie duża ilość kontrastu znajdowała się w naczyniu, które chcemy zobrazować.
Z przewodu pokarmowego kontrast usuwany jest w postaci niezmienionej, nie wchłania się z jelit, z krwi natomiast usuwają go nerki, dlatego przed takim badaniem należy sprawdzić ich czynność, mierząc stężenie kreatyniny we krwi.
Bardzo rzadkim powikłaniem podania kontrastu jest nefropatia pokontrastowa, może ona wystąpić nawet u osób z zupełnie zdrowymi nerkami, czynnikami ryzyka są między innymi:
- rozpoznana uprzednio niewydolność nerek,
- cukrzyca,
- cukrzycowa choroba nerek,
- podeszły wiek,
- odwodnienie
- i niedobór białek krwi.
Tomografia komputerowa - wskazania
Tomografię komputerową zawsze wykonuje się na zlecenie lekarza, który wie, czy w danym schorzeniu badanie to będzie korzystniejsze od ultrasonografii, czy rezonansu magnetycznego. W trybie nagłym wskazaniami są przede wszystkim poważne urazy: głowy, klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy. W zależności od rozległości urazu i wskazań wykonywać można badania pojedynczo każdej z tych okolic.
Wyróżniamy m.in. następujące tomografie:
- tomografia komputerowa jamy brzusznej
- tomografia komputerowa zatok
- tomografia komputerowa klatki piersiowej
- tomografia komputerowa płuc
- tomografia komputerowa kręgosłupa
- tomografia komputerowa miednicy
- tomografia komputerowa kości.
W najcięższych obrażeniach stosuje się jednoczasowo badanie głowy, klatki piersiowej, brzucha i miednicy jest to tak zwany "trauma scan", dzięki niemu można szybko ocenić wszystkie uszkodzenia jakich doznał pacjent i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Wskazania do TK obejmują poza tym między innymi:
- podejrzenie krwawienia doczaszkowego
- przed wykonaniem punkcji lędźwiowej
- podejrzenie nowotworu mózgu
- wady wrodzone ośrodkowego układu nerwowego oraz ocena anatomii struktur ośrodkowego układu nerwowego
- choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa
- choroby kości czaszki, zatok, jam nosa, gardła i krtani
- choroby płuc: np. nowotwór płuc, ropień płuca, sarkoidoza, zawał płuc
- choroby naczyń płuc, np. zatorowość płucna; przy podejrzeniu tej choroby wykonuje się tak zwane "angio-KT" - tomografię tętnic płucnych z podaniem kontrastu
- choroby serca, osierdzia i dużych naczyń: kardiomiopatia, wady serca, guzy serca, tętniaki aorty
- nowotwory w jamie brzusznej: rak wątroby, rak trzustki, rak pęcherzyka żółciowego, rak nerek, czy rak śledziony. Dzięki temu badaniu można ocenić zaawansowanie nowotworu – czy ogranicza się tylko do pierwotnego narządu, czy obecne są przerzuty w węzłach chłonnych lub innych narządach
- zapalenie trzustki i jego powikłania
- choroby nerek: zapalenia, guzy, wodonercze, zwężenie tętnic nerkowych, wady
- nowotwory narządów rozrodczych i rak pęcherza moczowego.
Badanie to stosuje się także dość często przed zabiegami operacyjnymi celem jego zaplanowania - weryfikacji rozległości i oceny struktur anatomicznych. Technika tomografii komputerowej umożliwia również zastosowanie jej w tzw. badaniach interwencyjnych, czyli np. w biopsji pod kontrolą TK (nakłucie i pobranie drobnej części określonego narządu do badania histopatologicznego), w nakłuciu, czy drenażu ropnia.
Tomografia komputerowa - cena badania
Tomografia komputerowa nie należy do tanich badań. Koszt uzależniony jest głównie od miejsca wykonywania - może to być kwota od 200 do 1 000 zł. Gdy badanie wykonujemy prywatnie często należy do jego ceny doliczyć koszt wizyty.
Tomografia komputerowa - przygotowanie do badania
Większość badań wykonuje się bez wyjątkowego przygotowania, niekiedy na czczo (czyli 6 godzin wcześniej nie należy nic jeść, a przez 4 godziny pić), ale po zażywanych na stałe lekach. Jeśli badanie przeprowadza się z użyciem środka kontrastowego należy mieć przy sobie wynik kreatyniny oznaczanej we krwi, a niekiedy także wynik badania TSH. W tym wypadu także należy pamiętać o właściwym nawodnieniu przed tomografią (co najmniej 2 litry płynów na dobę przez 2 dni przed badaniem).
Jeśli pacjent choruje na niewydolność nerek przeprowadzenie tomografii z kontrastem należy przemyśleć i nierzadko zastosować inny niż przy większości badań środek cieniujący, a także odpowiednio przygotować badanego. Dodatkowo w przypadku diagnostyki przewodu pokarmowego, konieczne bywa wypicie kontrastu na około 2 godziny przed badaniem lub oczyszczenie jelita grubego, na dzień przed tomografią, jeśli przeprowadza jest wirtualna kolonoskopia.
Dokładne informacje na temat przygotowania przekazywane są podczas ustalania terminu badania.
Przeprowadzenie tomografii może być problematyczne u osób z klaustrofobią, ponieważ gantra w środku jest dość mała. Podobnie w przypadku małych dzieci – przed badaniem podaje się im środki uspokajające, a niekiedy wykonuje nawet znieczulenie ogólne.
Bardzo rzadko przed badaniem konieczne jest wykonanie innych badań obrazowych (zdjęć RTG, badania USG), jeśli jednak badania takie były przeprowadzone z jakiegokolwiek powodu warto dostarczyć te wyniki, ponieważ nierzadko ułatwiają zinterpretowanie przeprowadzonego KT. Jeżeli jednak tomografia była już kiedyś wykonywana, konieczne jest posiadanie przy sobie tego wyniku.
Przed rozpoczęciem tomografii koniecznie należy zgłosić:
- ciążę
A jeśli badanie przeprowadzane jest z użyciem kontrastu dodatkowo:
- wystąpienie alergii po środkach kontrastowych lub lekach
- choroby nerek
- choroby tarczycy
- skłonność do krwawień
Tomografia komputerowa - przebieg badania
Do tomografii nie trzeba się rozbierać, ale konieczne jest zdjęcie wszystkich przedmiotów metalowych (kolczyki, sprzączki, zegarki), w tym pozbycie się telefonu i portfela, ponieważ znacznie zniekształcają one obraz. W czasie tomografii badany leży nieruchomo na wąskim, przesuwalnym stole i stopniowo wsuwa się do tunelu. Osoba przeprowadzająca badanie instruuje o sposobie zachowania, np. o oddychaniu, w kluczowych momentach poleca się wstrzymanie oddechu.
Postępowanie według zaleceń skraca badanie, a ponadto uzyskane wtedy obrazy są znacznie lepszej jakości.
W tym celu większość aparatów wyposażona jest w intercom, czyli prosty sposób komunikacji głosowej pomiędzy pacjentem a przeprowadzającym badanie lub w diody zapalające się w momencie, gdy pacjent powinien wstrzymać oddech. W czasie badania możliwy jest także ciągły kontakt badanego z badającym, jest to konieczne w razie pojawienia się niepokojących objawów.
Należy natychmiast zgłaszać wszystko co budzi nasze obawy: nagłe dolegliwości (np. uczucie klaustrofobii), jakiekolwiek objawy po podaniu dożylnego środka cieniującego (duszność, nudności, uczucie puchnięcia twarzy).
Tomografia komputerowa - ile trwa?
Tomografia trwa zwykle od kilku do kilkudziesięciu minut, w zależności od rozległości obszaru poddawanego badaniu. Warto jednak zarezerwować sobie więcej czasu, ponieważ w zależności od okolicy i rodzaju badania pobyt w pracowni trwać może od pół do ponad 3 godzin.
Po tomografii nie ma przeciwwskazań do prowadzenia samochodu, chyba że w jej trakcie podawano leki uspokajające lub stosowano znieczulenie ogólne. Wynik badania ambulatoryjnego wydawany jest po kilku dniach, jeśli jest to badanie w ramach pobytu szpitalnego, znacznie szybciej. Opis należy pokazać lekarzowi kierującemu i to on właściwie je zinterpretuje.
Należy pamiętać, że po badaniu z użyciem kontrastu należy jeszcze kilkadziesiąt minut spędzić pod kontrolą personelu, aby upewnić się, że nie spowodował on groźnych działań niepożądanych.
Tomografia komputerowa - bezpieczeństwo badania
Tomografia sama w sobie jest bezbolesna, bezpieczna i nie niesie ryzyka związanego z badaniem. Niepokój odnośnie narażania na promieniowanie dotyczy zwykle obaw o jego rakotwórcze działanie. Jak wspomniano wcześniej KT nie jest jedynym źródłem radiacji, a dawka dostarczona przez tomograf jest niewielka w porównaniu z promieniowaniem, jakie pochłaniamy z innych źródeł.
Uważa się zatem, że dawka zaadsorbowana podczas badania nie jest szkodliwa, tym bardziej że współczesne aparaty modyfikują ją tak, by promieniowanie było jak najmniejsze. Ponadto przy przeprowadzaniu badania konieczne jest przestrzeganie zasady ALARA (z ang. as low as reasonably achievable), która mówi o stosowaniu najmniejszej dawki dającej odpowiedni obraz.
Niekiedy mamy także możliwość przeprowadzania HRCT (tomografia wysokiej rozdzielczości), czy niskodawkowej KT, które dodatkowo zmniejszają narażenie na promieniowanie.
Jeśli nie jest to bezwzględnie konieczne badania nie powinno się jednak zbyt często powtarzać.
Bardzo rzadko pojawiają się dolegliwości, gdy przeprowadzane jest badanie z kontrastem i to on może być przyczyną powikłań. Częstym objawem pojawiającym się po podaniu środka cieniującego jest uczucie ciepła, jest to normalne i nie stanowi powodu do niepokoju.
Do działań niepożądanych należą natomiast:
Każde z nich należy natychmiast zgłosić, wyjątkowo może wystąpić spadek ciśnienia, a nawet reakcja anafilaktyczna. Tomografię można przeprowadzić w każdym wieku, jednak nie powinno się tego robić u kobiet w ciąży, ze względu na możliwość wywołania wad wrodzonych u dziecka. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zajścia w ciążę.
