Choroby tarczycy: przyczyny, objawy, badania, leczenie

2022-03-17 14:34

kobieta mająca chorą tarczycę — Autor: Getty Images

Kiedy tarczyca choruje, nie boli i zwykle długo nie daje o sobie znać. Ale skutki zaburzeń w pracy tego gruczołu mają wpływ na cały organizm. Chorób tarczycy – nadczynności, niedoczynności, choroby Hashimoto, choroby Gravesa-Basedowa – nie wolno lekceważyć. Jakie objawy oznaczają choroby tarczycy oraz jak przebiega ich leczenie?

Spis treści

Choroby tarczycy - objawy
Choroby tarczycy - badania
Choroby tarczycy - konieczna równowaga hormonów
Choroby tarczycy - leczenie: najlepiej nad morzem
Choroby tarczycy - nadmiar jodu przyczyną nadczynności tarczycy

Tarczyca zlokalizowana jest z przodu szyi, tuż pod krtanią. Ma wielkość zaledwie dużego motyla i kształtem trochę go nawet przypomina. Niewielki ciężar, nieprzekraczający 30 gramów, nie odpowiada ogromnej roli, jaką odgrywa w organizmie. Tarczyca to gruczoł wydzielający do krwi hormony, których znaczenie można porównać do mocy potężnych silników, w jakie wyposażone są odrzutowce. Dzięki nim zyskujesz napęd do życia, a organizm może się prawidłowo rozwijać. Chorób tarczycy nie wolno więc lekceważyć.

Choroby tarczycy - objawy

Tak ważne hormony to tyroksyna (w skrócie oznaczana symbolem T4) i trójjodotyronina (T3). Dobrze znać ich oznaczenia, bo mogą pojawić się na skierowaniu do laboratorium, gdy lekarz zechce sprawdzić stan twojej tarczycy. Może go do tego skłonić jej powiększenie, dobrze wyczuwalne na szyi – zwane popularnie wolem.

Ale bywa też tak, że wola nie widać, a pojawiają się objawy sugerujące nieprawidłową pracę gruczołu: duszność, ucisk, trudności w połykaniu, które nie są spowodowane żadnymi innymi przyczynami.

A mogą też wystąpić dolegliwości, które na pierwszy rzut oka trudno powiązać z funkcją tarczycy. Bo kto bezsenność, nasilone pocenie lub spadek wagi skojarzyłby z substancjami krążącymi we krwi za sprawą gruczołu położonego u podstawy szyi?

Albo kołatanie serca, biegunki lub przeciwnie – zaparcia, przyrost masy ciała, wysuszenie skóry? Tymczasem takie właśnie bywają symptomy chorób tarczycy.

Ciężkim następstwem wrodzonego braku hormonów tarczycy był niegdyś kretynizm, objawiający się niedorozwojem układu kostnego i nerwowego.

Dziś w Polsce nie rodzą się już dzieci z tą wadą, za której przyczynę uznano niedobór jodu w diecie ciężarnych. Kobiety w ciąży są jednak u nas jak na razie jedyną grupą, którą lekarze zdołali przekonać do spożywania jodu w prawidłowych ilościach. Reszta, nie wiedzieć czemu, unika go w diecie.

Dlaczego jednak to niedobór jodu sprawia, że tarczyca powiększa swoją objętość? Czy jego brak nie powinien raczej jej zmniejszać? Otóż jeśli porównamy tarczycę do huty, jej hormony do stali, a jod do niezbędnego w jej produkcji surowca, to fabryka będzie starała się za wszelką cenę wyrównać jego braki, aby nie zahamować całej produkcji.

I to właśnie dzieje się w tym gruczole: przy niedoborze jodu tarczyca zwiększa swoją objętość, żeby móc za wszelką cenę cały czas wytwarzać hormony.

Poradnik Zdrowie: choroby tarczycy

Choroby tarczycy - badania

Badanie poziomu hormonów tarczycy

Chcąc sprawdzić stan tarczycy, należy przede wszystkim wykonać badania laboratoryjne oznaczyć we krwi poziom tyreotropiny (TSH) wytwarzanej przez przysadkę mózgu oraz tzw. wolnej trójjodotyroniny (FT3 – Free T3) i wolnej tyroksyny (FT4), które w odróżnieniu od T3 i T4 nie wiążą się w surowicy z białkami.

Normy:

T3 od 2 do 10 mU/l
T4 od 5 do 12 μg/dl
FT3 od 2,3 do 6,6 ng/ml
FT4 od 0,9 do 2,4 ng/ml(wynik poniżej normy oznacza niedoczynność tarczycy, zaś wartości powyżej normy nadczynność tarczycy)
TSH od 0,27 do 4,0 mU/l(zmniejszenie stężenia TSH świadczy o nadczynności tarczycy, zwiększony poziom TSH – o niedoczynności tarczycy).

Poza oznaczeniem poziomu hormonów we krwi, tarczycę można zbadać, określając jej budowę i zdolność do wytwarzania hormonów.

Ultrasonografia tarczycy

Ujawnia drobne guzki, które mogą być niewidoczne w badaniu scyntygraficznym, jak również całą tkankę gruczołu niegromadzącą radioizotopu. Obraz tarczycy lekarz otrzymuje na ekranie komputera za pomocą fal ultradźwiękowych wytwarzanych przez głowicę, którą przykłada się do skóry bezpośrednio nad badanym gruczołem. Nie ma żadnych przeciwwskazań do wykonania tego badania.

Scyntygrafia (SCC), czyli radioizotopowe badanie tarczycy

Wykorzystuje izotopy promieniotwórcze. Są to najczęściej technet lub jod radioaktywny. Celem badania jest ustalenie położenia i wielkości wola oraz określenie charakteru guzków (zgrubień) na jego powierzchni.

Badanie, mimo groźnie brzmiącej nazwy, jest bezpieczne. Jedynym przeciwwskazaniem jest ciąża oraz okres karmienia piersią. Pacjent otrzymuje znacznik (pierwiastek) doustnie lub dożylnie, kładzie się na specjalnym stole, umieszczając dół szyi pod aparatem z czujnikiem.

Wynik w postaci obrazu badanego narządu drukuje komputer. Guzki niegromadzące radioizotopu są „zimne” i mogą świadczyć o niebezpieczeństwie zmian nowotworowych. Guzki „gorące”, które gromadzą znacznik, mogą sugerować nadczynność tarczycy.

Cienkoigłowa biopsja aspiracyjna

Dzięki niej można pobrać fragment chorej tkanki do badania histologicznego. Biopsję wykonuje się przy użyciu specjalnej igły, którą wkłuwa się w gruczoł, a następnie za pomocą strzykawki pobiera tkankę. Nie jest to zabieg bolesny ani niebezpieczny. Pozwala ustalić charakter ewentualnych zmian nowotworowych i w przypadku raka rozpocząć jak najszybsze leczenie.

Choroby tarczycy - konieczna równowaga hormonów

W mechanizmie wytwarzania hormonów w tarczycy bierze udział także mózg, a właściwie przysadka zlokalizowana u jego podstawy. Otóż w prawidłowych warunkach przysadka reguluje wydzielanie tyroksyny i trójjodotyroniny.

Na sygnał docierający z tarczycy, że we krwi krąży zmniejszona ilość hormonów, przysadka zaczyna wytwarzać inny hormon – tyreotropinę (TSH), która pobudza komórki tarczycy do wydzielania T3 i T4.

Gdy brakuje jodu, tarczyca produkuje zwiększoną ilość hormonu T3, ale i tak wydaje się jej, że hormonów w surowicy jest zbyt mało. Informuje więc o tym przysadkę, a ta wydziela tyreotropinę mobilizującą komórki tarczycy do zwiększonej produkcji. W ten sposób gruczoł rośnie i mechanizm sprzężenia zwrotnego sam się niekorzystnie napędza.

Leczenie chorób tarczycy jest więc trudnym balansowaniem po linie, której nie można w nieodpowiedni sposób naciągnąć w żadną stronę. Subtelna równowaga między przysadką, tarczycą i hormonami krążącymi w krwiobiegu musi przez cały czas być zachowana. Możesz temu pomóc odpowiednią dietą i spędzaniem wakacji nad morzem, bo tylko w ten naturalny sposób dostarczysz tarczycy odpowiednią ilość jodu.

Choroby tarczycy - leczenie: najlepiej nad morzem

Medycyna zainteresowała się jodem dopiero na początku XX wieku, kiedy doceniono jego rolę w zmniejszaniu przerostu tarczycy. W 1909 r. Amerykanin David Marine podjął studia nad jodową kuracją wola, a dziesięć lat później rozpoczęto w Szwajcarii dodawanie jodku potasowego do soli kuchennej. Lekarzy niepokoiła duża liczba zachorowań na choroby tarczycy wśród młodzieży zamieszkującej tereny Alp.

Brak jodu w diecie zaczęli więc uzupełniać tabletkami jodowanej soli.Jod nazywany jest mikroelementem lub pierwiastkiem śladowym, bo dla organizmu niezbędny jest tylko w niewielkich ilościach (optymalna ilość jodu w diecie powinna wahać się od 120 do 150 μg). W przyrodzie spotykany jest niestety dość rzadko. W postaci związków chemicznych występuje w wodzie morskiej i w wielu naturalnych solankach – stąd gromadzić go mogą w sobie jedynie niektóre glony i morskie ryby.

Glonami się nie żywimy, rybami – powinniśmy jak najczęściej, bo obok jodowanej soli to najlepsze źródło tego cennego mikroelementu.

U osób mieszkających w 12-kilometrowym pasie nadmorskim wole obojętne, spowodowane niedoczynnością tarczycy i zmniejszoną podażą jodu, zdarza się najrzadziej, i to prawdopodobnie dzięki klimatowi oraz większej ilości spożywanych ryb.

Choroby tarczycy - nadmiar jodu przyczyną nadczynności tarczycy

Przyczyn powiększenia tarczycy nie należy upatrywać tylko w braku jodu w diecie. Wolotwórcze działanie mają też metale ciężkie (np. fluor, kadm, rtęć, ołów) obecne w zatrutym środowisku i niedobór innych pierwiastków śladowych (selenu, magnezu, miedzi). Jednak dla utrzymania prawidłowych funkcji tarczycy, która produkuje z jodu swoje hormony, tylko ten pierwiastek ma tak istotne znaczenie.

Zdarzają się także sytuacje odwrotne, kiedy nadmiar jodu grozi powstaniem nadczynności gruczołu i chorobą Gravesa-Basedowa, z porażeniem mięśni oka oraz charakterystycznym wytrzeszczem gałki ocznej. U tych osób przyjmowanie jodu nie jest zalecane, sama zaś choroba ma najczęściej podłoże autoimmunologiczne.

Kobiety, ze względu na większą wrażliwość na grę hormonalną oraz wpływ estrogenów, mają podwyższoną skłonność do zapadania na choroby autoimmunologiczne – a zatem nadczynność tarczycy występuje u nich kilkakrotnie częściej niż u mężczyzn (niedoczynność, często występująca w postaci choroby Hashimoto, również przytrafia się kobietom aż 5-krotnie częściej niż mężczyznom).

Lekka niedoczynność ma zwykle łagodny przebieg, ale zdarza się często – jej rozpowszechnienie w ogólnej populacji (zwłaszcza wśród starszych kobiet) szacowane jest nawet na 10%. Powiększenie gruczołu tarczowego, spowodowane jego niedoczynnością, może być jednak niebezpiecznym czynnikiem ryzyka w chorobie nowotworowej.

W Polsce wzrasta liczba zachorowań na raka tarczycy, szczególnie poza obszarem nadmorskim, czyli tam, gdzie niedobory jodu są największe. Warto więc w porę pomyśleć o profilaktyce i nie dać się zaskoczyć poważnym konsekwencjom braku zainteresowania tym drobnym – choć bezcennym – narządem.

Czytaj też:

miesięcznik "Zdrowie"