Rak płuc - przyczyny, objawy, diagnostyka

2021-11-04 15:28

Rak płuc atakuje bez ostrzeżenia. Objawy są zwykle niespecyficzne lub w ogóle ich nie ma. Rak płuc obecnie jest najczęstszą przyczyną zgonów z powodu chorób nowotworowych. Jego wystąpieniu sprzyja palenie papierosów, zdarza się jednak, że na raka płuc chorują osoby, które w swoim życiu nie wypaliły ani jednego papierosa. Jakie mogą jeszcze przyczyny raka płuc? Jakie objawy powinny zaniepokoić i na czym polega leczenie?

Spis treści

Rak płuc: częstość występowania
Rak płuc: przyczyny i czynniki ryzyka
Rak płuc: objawy
Rak płuc: rodzaje
Rak płuc: diagnostyka
Rak płuc: leczenie
Rak płuc: rokowania
Rak płuc: zapobieganie
Krok milowy w leczeniu chorych na zaawansowanego raka płuca. Nowy lek znacznie skuteczniejszy niż chemioterapia

Rak płuc dopiero w drugiej połowie XVIII wieku zaczął być wyodrębniany jako osobna jednostka chorobowa. Wcześniej nowotwory płuc badaczom ludzkich organizmów były całkowicie obce.

Tutaj możesz przeczytać o wszystkich znanych medycynie nowotworach i ich klasyfikacji!

W badaniach autopsyjnych, prowadzonych pod koniec XIX wieku, nowotwory płuc wykrywano u zaledwie 1% badanych denatów. Liczba ta znacząco wzrosła na początku XX wieku, kiedy stwierdzano raka płuc już u nawet 15% zmarłych.

Z biegiem lat częstość raka płuc systematycznie narastała i obecnie choroba ta jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u mężczyzn i drugim co do częstości (zaraz po raku piersi) schorzeniem tego rodzaju pojawiającym się u kobiet.

Rak płuc: częstość występowania

Statystyki dotyczące zachorowalności na raka płuc mogą napawać przerażeniem. Szacuje się, że w 2012 roku na całym świecie chorobę tę rozpoznano u prawie 2 milionów osób.

Dane dotyczące Polski również nie są optymistyczne: według Krajowego Rejestru Nowotworów choroba ta w 2013 roku wystąpiła u ponad 14 tysięcy mężczyzn oraz u prawie 7 tysięcy kobiet.

Niepokojące jest również to, że wciąż zwiększa się liczba zachorowań na nowotwory złośliwe płuc. Tak jak bowiem w 1980 roku odnotowano w Polsce nieco powyżej 10 tysięcy przypadków raka płuc, tak 10 lat później chorobę rozpoznano u ponad 16,5 tysiąca osób, z kolei we wspomnianym 2013 roku na nowotwór złośliwy płuc zachorowało już ponad 21 tysięcy pacjentów.

Rak płuc: przyczyny i czynniki ryzyka

Podstawową przyczyną raka płuc są mutacje dotyczące materiału genetycznego, których efektem są zaburzenia procesów różnicowania i obumierania ludzkich komórek - ich skutkiem są m.in. nadmierne, niekontrolowane podziały komórkowe, które skutkują pojawieniem się u chorego guza płuc.

Co jednak doprowadza do tychże nieprawidłowości genetycznych?

Czynnikiem najbardziej kojarzonym z rakiem płuc jest palenie papierosów - skojarzenie to jest zdecydowanie słuszne, ponieważ nawet 85-90% wszystkich zachorowań na nowotwór płuc jest związane z długotrwałym paleniem tytoniu.

Im dana osoba pali przez dłuższy czas i im więcej papierosów dziennie wypala, tym ryzyko wystąpienia u niej raka bardziej narasta.

Rak płuc rozwija się jednak nie tylko u palaczy - zdarza się, że choroba pojawia się u osoby, która nigdy w życiu nie sięgnęła po papierosa. Wbrew pozorom nie jest to wcale rzadka sytuacja, ponieważ 10 do nawet 15% spośród wszystkich zachorowań na guza płuc to zachorowania u osób niepalących.

Diagnoza raka w takim przypadku zwykle budzi co najmniej zdziwienie, prawda jest jednak taka, że do czynników raka płuc zalicza się nie tylko palenie papierosów, ale i również:

narażenie na dym papierosowy (czyli tzw. bierne palenie)
ekspozycję na różne toksyczne substancje, takie jak np. radon, azbest czy inne obecne w powietrzu zanieczyszczenia
promieniowanie jonizujące
schorzenia układu oddechowego (takie jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc czy włóknienie płuc)
obciążenia genetyczne (zwiększone ryzyko wystąpienia raka płuc mają te osoby, w których rodzinach wcześniej występowały u kogoś zachorowania na ten nowotwór)

Pewien związek z ryzykiem zachorowania na nowotwór złośliwy płuc ma również płeć - mężczyźni mają bowiem takie ryzyko nawet 3-krotnie wyższe niż kobiety.

Według Krajowego Rejestru Nowotworów kobiety w Polsce umierają już częściej na raka płuca niż na raka piersi, chociaż ten drugi diagnozowany jest ponad dwa razy częściej.

Poradnik Zdrowie: kiedy iść do onkologa?

Rak płuc: objawy

Raka płuc z całą pewnością można uznać za chorobę dość przebiegłą - wynika to tak naprawdę z kilku powodów.

Otóż po pierwsze schorzenie to przez długi czas może dawać wyłącznie takie objawy, które będą sugerowały całkowicie inną jednostkę - np. jakąś infekcję układu oddechowego - co jest sytuacją skrajnie niekorzystną, ponieważ może to opóźnić postawienie pacjentowi właściwego rozpoznania.

Wśród objawów, które mogą pojawiać się w przebiegu raka płuc, wymieniane bowiem są:

kaszel (miewa on różny charakter, zawsze jednak długotrwale utrzymujący się kaszel, niereagujący na leczenie, ale i kaszel o nieznanej przyczynie, powinien stanowić wskazanie do wykluczenia istnienia u chorego nowotworu płuc; w przypadku osób palących papierosy - u których kaszel nie jest rzadkością - niepokoić powinna przede wszystkim zmiana jego charakteru)
chrypka
duszność
ból w klatce piersiowej
krwioplucie (objaw zawsze wymagający skonsultowania z lekarzem)

W przebiegu raka płuc, zwłaszcza zaawansowanego, pojawiać się mogą również i objawy ogólne, do których zaliczane są przede wszystkim niezamierzona utrata masy ciała oraz znaczne osłabienie, pogorszenie tolerancji wysiłku i utrata apetytu.

Rak płuc czasami objawia się bardzo nietypowo - mowa tutaj o tzw. zespołach paranowotworowych, które wynikać mogą z wydzielania przez guza płuc różnych hormonów, cytokin czy też z tego, że zmiana prowadzi do wystąpienia w organizmie reakcji autoimmunologicznej.

Jako przykłady problemów z grupy zespołów paraneoplastycznych, które mogą wynikać z zachorowania właśnie na raka płuc, wymienić można takie, jak:

hiperkalcemia
zespół miasteniczny Lamberta-Eatona
zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (w skrócie SIADH, od angielskiej nazwy syndrome of inappropiate antidiuretic hormone hypersecretion)
ektopową produkcję kortykotropiny (ACTH - hormon ten w prawidłowych warunkach wydzielany jest przez przysadkę mózgową)

Czasami guz płuc może z kolei prowadzić do wystąpienia zespołu Hornera, którego objawami są opadnięcie powieki, zwężenie źrenicy i zapadnięcie gałki ocznej do wnętrza oczodołu.

Taki problem spotykany bywa u osób, u których rozwinie się tzw. guz Pancoasta, czyli zmiana zlokalizowana w szczytowych partiach płuc (zespół Hornera rozwija się u tych chorych, u których rak płuc prowadzi do uszkodzenia włókien nerwowych należących do współczulnego układu nerwowego).

Rak płuc: rodzaje

W grupie nowotworów złośliwych płuc wyróżnia się kilka różnych ich typów. Podstawowy podział wyróżnia:

nowotwory niedrobnokomórkowe płuc (NSCLC, od ang. non-small-cell lung carcinoma)
nowotwory drobnokomórkowe płuc (SCLC, od ang. small-cell lung carcinoma)

Nowotwory niedrobnokomórkowe płuc spotykane są najczęściej - odpowiadają one za do 85% wszystkich zachorowań na raka płuc. W grupie tej wyszczególniane są takie zmiany, jak:

gruczolakorak (ang. adenocarcinoma): zmiana typowo zlokalizowana w obwodowych partiach płuc, ma mniejszy niż inne typy raka płuc związek z paleniem tytoniu; jeszcze inną charakterystyczną cechą gruczolakoraka płuc jest to, że dość często spotykany jest on u kobiet
rak płaskonabłonkowy płuc (ang. squamous-cell carcinoma): guz wyjątkowo powiązany z narażeniem na dym papierosowy, rozwijający się zazwyczaj w centralnych częściach układu oddechowego, np. w dużych oskrzelach
rak wielkokomórkowy (ang. large-cell carcinoma): dość rzadki typ raka płuc, którego umiejscowienie bywa bardzo różne

Zdecydowanie rzadszy od guzów należących do NSCLC jest rak drobnokomórkowy płuc (ang. small-cell lung carcinoma). Podobnie jak rak płaskonabłonkowy, rozwija się on przede wszystkim w związku z paleniem papierosów.

Zmiana pierwotna zazwyczaj pojawia się w okolicach wnęk płuc, dość szybko może jednak dochodzić do rozsiewu nowotworu i wystąpienia przerzutów - rak drobnokomórkowy płuc jest uznawany za jeden z guzów płuc o najbardziej agresywnym przebiegu.

Oprócz nich wymieniane - choć rzadziej - są jeszcze inne typy raka płuc, takie jak np.:

rak mięsakowy
guzy pochodzenia mezenchymalnego
rakowiak

Rak płuc: diagnostyka

Wystąpienie objawów, które mogą być związane z rakiem płuc - szczególnie u osoby, która np. ze względu na palenie papierosów jest bardziej narażona na rozwój tej choroby - zawsze wymaga przeprowadzenie diagnostyki, dzięki której choroba zostanie potwierdzona lub wykluczona.

Wstępnie przeprowadzane są badania obrazowe: zazwyczaj na początku zlecane jest zdjęcie RTG klatki piersiowej.

Dużo jednak dokładniejszym badaniem - zlecanym szczególnie wtedy, gdy w RTG stwierdzone zostaną jakieś nieprawidłowości - jest tomografia komputerowa klatki piersiowej.

Wyżej wymienione badania pozwalają stwierdzić istnienie u pacjenta zmian odpowiadających guzowi płuc, nie określają one jednak tego, jakiego dokładnie rodzaju zmiana pojawiła się u niego. Aby się tego dowiedzieć, zlecane mogą być inne jeszcze badania - może to być badanie cytologiczne plwociny, ale i bronchofiberoskopia (podczas której możliwe jest pobranie materiału do badań histopatologicznych).

Badania patomorfologiczne w rozpoznaniu raka płuca

Ze względu na to, że rak płuc nierzadko stwierdzany jest stosunkowo późno od jego wystąpienia, u wielu chorych - niestety - w momencie rozpoznania istnieją już przerzuty nowotworu.

Złośliwe zmiany w płucach mogą przerzutować do naprawdę wielu różnych narządów organizmu, bo zarówno do węzłów chłonnych, jak i do mózgu, wątroby czy kości.

W celu stwierdzenia, czy nowotwór płuc doprowadził do wystąpienia u chorego przerzutów, zlecane mogą być inne jeszcze niż wymienione wcześniej badania obrazowe, takie jak np. PET czy obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego.

Rak płuc: leczenie

W leczeniu raka płuc wykorzystywane są przede wszystkim trzy metody:

zabiegi operacyjne
chemioterapia
radioterapia

O tym, która z nich zostanie wdrożona pacjentowi w pierwszej kolejności, decyduje przede wszystkim to, jakiego rodzaju guz płuc u niego wystąpił - to właśnie ze względu na to aż tak istotne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki.

W przypadku bowiem raków niedrobnokomórkowych podstawę postępowania stanowi leczenie operacyjne, u chorych z nowotworem drobnokomórkowym największe znaczenie ma z kolei chemioterapia.

Podkreślenia wymaga tutaj to, że powyższe informacje dotyczące leczenia raka płuc są tak naprawdę dużym uproszczeniem.

W rzeczywistości bowiem plan leczniczy opracowywany jest bardzo indywidualnie i dopiero po dokładnym przeanalizowaniu zaawansowania choroby u pacjenta.

Przykładowo u chorego z rakiem niedrobnokomórkowym płuc operacja nie zawsze jest przeprowadzana - może ona nie być możliwa np. wtedy, gdy zmiana nacieka istotne, sąsiadujące z nią struktury (np. duże naczynia krwionośne) lub gdy u chorego w momencie rozpoznania istnieje wiele przerzutów odległych raka i wtedy najkorzystniejszą metodą terapeutyczną może się okazać np. radioterapia.

Poza wymienionymi, leczenie raka płuc odbywa się coraz częściej z wykorzystaniem innych jeszcze metod.

Mowa tutaj chociażby o leczeniu ukierunkowanym molekularnie - stosowane ono może być m.in. u pacjentów z niedrobnokomórkowym rakiem płuc, u których stwierdzona zostanie mutacja genu EGFR (w takiej sytuacji podawany pacjentom może być np. erlotynib czy afatynib). Coraz częściej podejmowane są również próby wykorzystywania immunoterapii (czyli stosowanie u chorych odpowiednich preparatów przeciwciał monoklonalnych).

Rak płuc: rokowania

W przypadku raka płuc rokowania ciężko uznawać za pomyślne - poprawiać je może jedynie wczesne rozpoznanie choroby i jak najszybsze rozpoczęcie jej leczenia, dlatego też aż tak podkreślane jest to, aby do lekarza udawać się zawsze wtedy, kiedy tylko pojawią się u pacjenta objawy sugerujące nowotwór płuc.

Przeżywalność pacjentów z rakiem płuc uzależniona jest przede wszystkim od tego, jakiego rodzaju rak płuc się u nich pojawił.

Lepsze rokowania zazwyczaj mają pacjenci z rakiem niedrobnokomórkowym - i tak ciężko je jednak uznać za optymistyczne, ponieważ 5-lat po rozpoznaniu przeżywa jedynie 1 na 10 wszystkich chorych.

Gorsze jeszcze rokowania mają pacjenci cierpiący na raka drobnokomórkowego płuc - u nich bowiem, nawet przy wdrożeniu odpowiedniego leczenia, 3-letnie przeżycie odnotowywane jest u 20% chorych.

Rak płuc: zapobieganie

Leczenie raka płuc jest bardzo trudne i niestety, nawet pomimo starań lekarzy, nie zawsze udaje się wyleczyć pacjenta. Z tego właśnie powodu najistotniejsza wydaje się profilaktyka, jednakże jak zapobiegać rakowi płuc?

Otóż przede wszystkim poprzez ograniczenie narażenia na czynniki ryzyka jego wystąpienia.

Pewnych z nich zdecydowanie trudno nam uniknąć - mowa tutaj o zanieczyszczeniu powietrza, którym oddychamy - innych jednak jak najbardziej możemy się wystrzegać.

Największe znaczenie w zapobieganiu rakowi płuc ma unikanie dymu tytoniowego, i to zarówno w postaci czynnego, jak i biernego palenia.

Wieloletni palacze nierzadko negują możliwość rozstania się z nałogiem tłumacząc to tym, że skoro palili oni papierosy przez wiele lat, to rzucenie nałogu wcale nie wpłynie na ich ryzyko raka płuc.

Prawdą to jednak zdecydowanie nie jest – kontynuacja nałogu nasila ryzyko raka płuc, jeżeli zaś człowiek, nawet po wielu latach, przestaje palić papierosy, to wtedy możliwość wystąpienia tego nowotworu co najmniej przestaje narastać.

Polecany artykuł:

Pierwsze objawy raka płuc łatwo zignorować. Co powinno zaniepokoić?