Cukrzyca - rodzaje cukrzycy, przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Cukrzyca (diabetes mellitus) to przewlekła choroba metaboliczna wynikająca z zaburzonego wydzielania lub działania insuliny - hormonu produkowanego przez trzustkę. Jakie są przyczyny i rodzaje cukrzycy? Jak rozpoznać objawy cukrzycy? Jakie badania wykrywają wysoki poziom cukru we krwi? I jak przebiega leczenie cukrzycy? Czy powikłania cukrzycy są groźne?

Spis treści

1. Cukrzyca - definicja choroby
2. Przyczyny cukrzycy
3. Rodzaje cukrzycy
4. Cukrzyca - objawy ogólne
5. Objawy cukrzycy typu 1 (insulinozależnej)
6. Objawy cukrzycy typu 2 (insulinoniezależnej)
7. Rozpoznanie cukrzycy - badania
8. Leczenie cukrzycy 
9. Powikłania cukrzycy 

Cukrzyca - definicja choroby

Nazwa cukrzyca - diabetes mellitus - pochodzi od łacińskich słów oznaczających "cedzenie wody przez ciało" oraz "słodki jak miód". Oba określenia dotyczą istotnych objawów cukrzycy: wzmożonego pragnienia, częstego oddawania moczu i wysokiego stężenia cukru we krwi.

Dlaczego tak ważne jest, by każdy wiedział, jakie są objawy cukrzycy? Bo coraz więcej osób zapada na cukrzycę, zwłaszcza cukrzycę typu II, nazywaną insulinoniezależną. 

Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazują, że według szacunków w 2014 r. na świecie żyło 422 mln dorosłych z cukrzycą (dla porównania - w 1980 r. było ich 108 mln). Według International Diabetes Federation w 2040 roku ma być już 642 milionów osób z cukrzycą. W Polsce natomiast liczbę osób chorych na cukrzycę szacuje się na ponad 2 miliony, ale doliczyć do tego trzeba najprawdopodobniej kolejny milion Polaków, którzy nie wiedzą, że na nią chorują.

Przyczyny cukrzycy

Taki wzrost ma wiele przyczyn. Do najważniejszych przyczyn cukrzycy zaliczane są:

• złe nawyki żywieniowe
• nadwaga i otyłość
• nadciśnienie tętnicze
• stres
• zespół Cushinga
• mała ilość snu

Jeśli w rodzinie zdarzały się przypadki zachorowań, automatycznie zwiększa się ryzyko, że powiększymy armię osób ze "zbyt słodką krwią". Jeśli u kogoś z członków twojej rodziny stwierdzono cukrzycę, musisz zachować szczególną czujność, bo możesz mieć skłonność do tej choroby.

Czynnikiem ryzyka jest także płeć i wiek - ryzyko cukrzycy rośnie wraz z wiekiem i u kobiet, i u mężczyzn, natomiast kobiety są bardziej narażone na cukrzycę typu 2.

Rodzaje cukrzycy

• Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna)

Dotyka 15-20 procent chorych na cukrzycę, jej przyczyną jest zniszczenie komórek beta trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny; cukrzyca typu 1 występuje najczęściej u dzieci i ludzi młodych oraz u dzieci; nie można zapobiec jej wystąpieniu, a jedynym sposobem leczenia tej cukrzycy jest podawanie insuliny, dieta i aktywny tryb życia (wysiłek fizyczny).

• Cukrzyca typu LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults)

To mieszcząca się w definicji cukrzycy typu 1, późno ujawniająca się cukrzyca o podłożu autoimmunologicznym u osób dorosłych; cukrzyca typu LADA dotyczy 5-10% osób z cukrzycą rozpoznaną po 35 roku życia; do jej rozpoznania konieczne jest stwierdzenie obecności autoprzeciwciał typowych dla cukrzycy typu 1, przede wszystkim anty-GAD.

• Cukrzyca monogenowa

Cukrzyca monogenowa stanowi 1-2 procent wszystkich przypadków cukrzycy; powstaje w wyniku pojedynczej mutacji, dlatego jej ostateczne zdiagnozowanie uzależnione jest od badania genetycznego; najczęstsze formy cukrzycy monogenowej to cukrzyca MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young), cukrzyca mitochondrialna oraz cukrzyca noworodkowa, większość z nich związana jest z defektem wydzielania insuliny.

• Cukrzyca typu 2 (cukrzyca insulinoniezależna)

To cukrzyca, która dotyka najczęściej osoby starsze, przy czym przyczyną podwyższonego poziomu glukozy we krwi nie jest brak insuliny, ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie (insulinooporność). Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy otyłość - cierpi na nią około 80-85 procent wszystkich pacjentów oraz nadciśnienie tętnicze. Leczenie cukrzycy typu 2 opiera się na stosowaniu odpowiedniej diety, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych, choć część chorych z czasem przechodzi na insulinę.

• Cukrzyca ciążowa

To cukrzyca, którą diagnozuje się w przebiegu ciąży, ustępująca po urodzeniu dziecka. W grupie kobiet z cukrzycą ciężarnych istnieje wyższe ryzyko zachorowania w przyszłości na cukrzycę w porównaniu z kobietami bez tego powikłania. Cukrzyca w ciąży daje uciążliwe objawy. Należy do nich wielomocz, nagłe napady głodu, silne pragnienie, uczucie zmęczenia i senności, zaburzenia widzenia oraz nawracające infekcje skóry. Leczenie tej postaci cukrzycy powinno być prowadzone tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologiczno-diabetologicznych.

• Cukrzyca wtórna (cukrzyca typu 3)

To grupa cukrzyc, które łącznie stanowią około 2-3% wszystkich postaci cukrzycy w Europie i Ameryce Północnej. Charakterystyczne dla tej postaci są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub zespoły chorobowe. Najczęstsze przyczyny cukrzycy wtórnej to:

• niektóre leki stosowane w chorobach układu krążenia (tiazydy lub inne leki moczopędne, szczególnie w zestawieniu z beta blokerami, leki sterydowe i inne)
• niektóre choroby gruczołów dokrewnych (endokrynopatie) - choroba Cushinga i zespół Cushinga, akromegalia, nadczynność tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, guz wydzielający glucagon
• genetycznie uwarunkowane choroby przemiany materii - hemochromatoza
• choroby trzustki - przewlekłe zapalenie trzustki, rak trzustki, stan po pankreatektomii (operacyjnym usunięciu trzustki)

Do cukrzyc wtórnych zaliczane jest też cukrzyca na tle niedostatecznego i wadliwego odżywiania - występuje głównie wśród ludności tubylczej strefy międzyzwrotnikowej w krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, w których niedożywienie i głód są powszechne.

Cukrzyca - objawy ogólne

Cukrzyca typu II (ma ją 80-90 proc. chorych) na początku może nie powodować żadnych dolegliwości. Czasem pojawiają się one dopiero po paru latach, dlatego warto obserwować reakcje ciała, by jak najszybciej zauważyć podejrzane objawy.

Najważniejszym objawem cukrzycy jest wysoki poziom glukozy we krwi, ale niestety, nie jest on widoczny "gołym okiem".

Jeśli nie masz nawyku regularnego wykonywania tego badania, pozostaje ci zachować czujność i zwracać uwagę na to, czy nie nie odczuwasz poniższych objawów. Bez względu na rodzaj cukrzycy (jej typy omawiane są poniżej), objawy są do siebie dość podobne i zwykle grupuje się je w zależności od tego, czy mamy do czynienia z cukrzycą zależną od insuliny czy też nie.

Objawy cukrzycy typu 1 (insulinozależnej)

• duże pragnienie
• częste oddawanie moczu
• spory apetyt i utrata wagi
• ogólne osłabienie
• senność
• zamazane lub podwójne widzenie

Jeżeli zauważysz takie objawy u siebie lub kogoś bliskiego wiedz, że potrzebna jest jak najszybsza konsultacja lekarska, a przede wszystkim sprawdzenie poziomu cukru we krwi.

Gdy zlecone przez lekarza badania wykażą, że masz nadmiar cukru we krwi, kolejnym krokiem powinna być wizyta w poradni diabetologicznej.

Co prawda cukrzyca jest chorobą, której nie da się wyleczyć, ale można ją bardzo skutecznie kontrolować, by nie dopuścić do groźnych powikłań.

Warunkiem jest  jednak, regularna kontrola glikemii (czyli zawartości cukru we krwi) oraz stosowanie się do wskazówek lekarza i dietetyka.

Objawy cukrzycy typu 2 (insulinoniezależnej)

• duże pragnienie i częste oddawanie moczu (choć nie tak nasilone, jak w cukrzycy typu I)
• chudnięcie, mimo normalnego apetytu i diety
• nieostre widzenie
• drażliwość, apatia
• zmęczenie i senność
• łatwe powstawanie siniaków i wolniejsze gojenie się ran
• nawracające zapalenia skóry, zapalenia dziąseł lub zapalenia pęcherza moczowego
• sucha skóra
• świąd skóry
• mrowienie lub przejściowa utrata czucia w stopach
• u mężczyzn - zaburzenia erekcji
• u kobiet – przewlekłe zapalenia pochwy

Skąd się biorą takie objawy? Komórki naszego organizmu potrzebują glukozy, którą zamieniają w energię.

Glukoza może się do nich dostać, jeśli pomoże jej w tym insulina. Czasem jednak trzustka produkuje za mało tego hormonu lub komórki nie chcą się z jego pomocą otworzyć dla glukozy i zaczynają "głodować".

Wówczas organizm, broniąc się przed niedożywieniem, uruchamia mechanizmy zwiększające apetyt.

Niestety, nawet jeśli będziemy jeść dużo i często, i tak glukoza z pożywienia nie wniknie do wnętrza komórek. One nadal będą głodować.

W tej sytuacji, po pierwsze, organizm zacznie zużywać zapasy tłuszczu i będziemy chudli mimo wilczego apetytu, po drugie nadmiar glukozy organizm postara się jak najszybciej wydalić wraz z moczem.

Najpierw jednak musi ją rozpuścić i stąd zwiększone pragnienie. A im częściej pijemy, tym częściej korzystamy z toalety. Pozbywamy się płynów, więc organizm domaga się ich uzupełnienia. I koło się zamyka.

Rozpoznanie cukrzycy - badania

Do rozpoznania cukrzycy upoważnia występowanie objawów hiperglikemii w skojarzeniu z glikemią przygodną (która nie występuje w godzinach porannych i na czczo) nie mniejszą niż 200 mg/dl (11,1 mmol/l) lub stwierdzona dwukrotnie glikemia na czczo przynajmniej 126 mg/dl (7 mmol/l) lub glikemia w drugiej godzinie testu obciążenia glukozą minimum 200 mg/dl (11,1 mmol/l).

• Doustny test obciążenia glukozą (krzywa cukrowa) - na czym polega?

Oznaczanie hemoglobiny glikowanej nie jest testem służącym do rozpoznawania cukrzycy, może być jednak wykorzystane jako test przesiewowy, potwierdzony dwukrotnym oznaczeniem glikemii na czczo.

Wykonanie badania hemoglobiny glikowanej pozwala określić, jakie były średnie stężenia glukozy (poziomy cukru) w ciągu ostatnich ok. 100 dni.

Wyniki pokazują nie tylko to, czy wdrożone leczenie jest skuteczne, ale także to, czy pacjent stosował się do zaleceń lekarskich.

• Hemoglobina glikowana HbA1c: prawidłowy wynik hemoglobiny

Leczenie cukrzycy 

Leczenie cukrzycy to nie tylko normowanie poziomu cukru we krwi, ale również zapobieganie powikłaniom.

W cukrzycy typu 1 podstawą leczenia jest insulina - stosuje się insulinę ludzką o pośrednim czasie działania albo analogi insuliny długo działające. W utrzymaniu właściwej glikemii podstawą jest samokontrola pacjenta - wielokrotne mierzenie poziomu cukru we krwi, regularne przyjmowanie insuliny, odpowiednia dawka ruchu i zdrowa, zrównoważona dieta.

Leczenie cukrzycy typu 2 powinno przebiegać wielotorowo, przy czym ogromne znaczenie ma edukacja pacjenta i jego zaangażowanie w proces leczenia - specjaliści podkreślają ogromną odpowiedzialność, która spoczywa na barkach edukatorów diabetologicznych.

• Edukator diabetologiczny na NFZ

To dlatego, że nie da się w zadowalającym stopniu zapanować nad glikemią bez zmiany stylu życia - dieta powinna być zgodna z zasadami zdrowego żywienia a dawka ruchu dostosowana do możliwości pacjenta.

Lekiem pierwszego rzutu w przypadku cukrzycy typu 2 jest metmorfina, zmniejszająca insulinooporność. Jeśli jej stosowanie nie przynosi spodziewanych efektów, sięga się po:

• pochodne sulfonylomocznika - w w Polsce dostępne są trzy leki, mające je w składzie: gliklazyd, glimepiryd i glipizyd
• akarboza
• leki inkretynowe
• inhibitory SGLT2 - tzw. flozyny lub gliflozyny; dapagliflozyna, kanagliflozyna
• pochodne tiazolidynodionu - tzw. glitazony - pioglitazon jest jedynym dostępnym lekiem z grupy pochodnych tiazolidynodionu

Jeśli i one nie obniżają glikemii, wdraża się insulinę.

Wypróbuj

Autor: Time S.A

Dieta cukrzycowa nie musi oznaczać wyrzeczeń! Skorzystaj z JeszCoLubisz - innowacyjnego systemu dietetycznego Poradnika Zdrowie. Ciesz się indywidualnie dobranym planem i stałą opieką dietetyka. Jedz to, co lubisz, pomagaj organizmowi w chorobie, wyglądaj i czuj się lepiej.

Dowiedz się więcej

Powikłania cukrzycy 

Właściwe leczenie cukrzycy jest ważne też i dlatego, że niewyrównana cukrzyca niesie ze sobą ryzyko wielu powikłań, które mogą być zarówno wczesne (ostre), pojawiające się w wyniku wahań poziomu cukru we krwi, jak i późne (przewlekłe), których przyczyną jest zawyżony poziom cukru przez wiele lat.

Wczesne (ostre) powikłania cukrzycy:

• kwasica ketonowa
• kwasica mleczanowa
• hipoglikemia
• hiperglikemia
• zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny

Ostre powikłania cukrzycy, jeśli są właściwie i szybko leczone, nie powodują trwałych uszkodzeń, ale jeśli nie zareaguje się w odpowiednim momencie, mogą prowadzić do śpiączki cukrzycowej a nawet śmierci.

Późne (przewlekłe) powikłania cukrzycy:

• retinopatia cukrzycowa (uszkodzenia wzroku)
• neuropatia cukrzycowa (uszkodzenia nerwów)
• nefropatia cukrzycowa (choroba nerek)
• choroby serca
• udar mózgu
• stopa cukrzycowa

Późne, czyli przewlekłe powikłania cukrzycowe to wynik utrzymującego się przez dłuższy czas podwyższonego poziomu cukru we krwi.

Jego skutkiem są uszkodzenia naczyń krwionośnych - zarówno tych małych (mikroangiopatia) jak i dużych (makroangiopatia).

Zdarza się, że przewlekłe powikłania cukrzycy ujawniają się szybciej niż sama choroba - to dlatego, że większość z nas zbyt rzadko wykonuje podstawowe badania poziomu cukru we krwi.

2,00 zł

Kup teraz

ABS, dieta na płaski brzuch - e-poradnik

Z poradnika dowiesz się:

• co jeść, by osiągnąć wymarzony rezultat
• które produkty są zakazane
• dlaczego wystarczy ćwiczyć co drugi dzień

Agnieszka Paculanka