Zator płucny (zator tętnicy płucnej) – objawy, przyczyny, zapobieganie

Zator płucny (zator tętnicy płucnej, zatorowość płucna) to stan zagrożenia życia, który wymaga jak najszybszej interwencji lekarskiej. Zator płucny następuje wtedy, gdy materiał zatorowy (najczęściej skrzepnięta krew) zamyka światło naczyń płucnych, prowadząc tym samym do niewydolności krążenia. Jakie są przyczyny i objawy zatoru płucnego? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Zator płucny (zatorowość płucna): przyczyny i czynniki ryzyka
2. Zator płucny (zatorowość płucna): objawy
3. Zator płucny: powikłania
4. Zator płucny: diagnoza
5. Zator płucny: leczenie

Zator płucny (inaczej zator tętnicy płucnej lub zatorowość płucna) to stan, w którym tętnica płucna lub któreś z jej rozgałęzień zostaje częściowo lub całkowicie zablokowane materiałem zatorowym. Wskutek tego dochodzi do dysfunkcji części płuc, a niekiedy nawet ich martwicy.

Zator płucny (zatorowość płucna): przyczyny i czynniki ryzyka

Najczęstszym materiałem zatorowym, który blokuje tętnicę płucną, jest skrzepnięta krew. Zwykle pochodzi ona z żyłach głębokich kończyn dolnych lub miednicy mniejszej (rzadziej z żył górnej połowy ciała), skąd dostaje się do tętnicy płucnej wraz z prądem krwi. Przyczyną powstawania zakrzepów w żyłach głębokich kończyn dolnych najczęściej jest zakrzepica.

W nielicznych przypadkach materiałem zatorowym są tłuszcz (może powstać po złamania kości długich), powietrze (dostaje się do krwiobiegu najczęściej podczas wprowadzania lub usuwania cewnika naczyniowego z żyły), masy nowotworowe, płyn owodniowy (w przypadku przedwczesnego oddzielenia się łożyska u ciężarnej), ciało obce (może nim być np. materiał do embolizacji, stosowany podczas zabiegów wewnątrznaczyniowych).

Zator płucny jest trzecią - po zawale serca i udarze mózgu - kardiologiczną przyczyną śmierci.

Z kolei czynnikami ryzyka są:

• przebyty wcześniej zator w płucach
• schorzenia układu krążenia - żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zastoinowa niewydolność krążenia, zwiększona liczba płytek krwi, przebyty udar mózgu
• przewlekła, zaawansowana choroba płuc
• wiek – ryzyko wystąpienia znacznie wzrasta u osób starszych, zwłaszcza po 70. roku życia
• długotrwałe unieruchomienie
• choroba nowotworowa w zaawansowanym stadium
• złamania, zwłaszcza w obrębie długich kości i miednicy
• stan po zabiegach operacyjnych
• otyłość
• doustna antykoncepcja hormonalna
• ciąża
• stan po porodzie

Zator płucny (zatorowość płucna): objawy

W przypadku zatoru w płucach nagle pojawiają się objawy, takie jak:

• szybko narastająca duszność, której towarzyszy sinica ciała
• silny, zwykle kłujący, zamostkowy ból w klatce piersiowej
• suchy kaszel
• krwioplucie (pojawia się najpóźniej)

Objawami współtowarzyszącymi są przyspieszenie częstotliwości oddechów i bicia serca, płytki oddech, ogólny niepokój, pocenie się. Może dojść do zasłabnięcia lub omdlenia.

Zator w płucach najczęściej pojawia się u osób z przewlekłymi, zaawansowanymi chorobami - zwykle krążenia i układu oddechowego.

Należy zaznaczyć, że nasilenie objawów zależy od stopnia zamknięcia naczynia płucnego i ogólnego stanu chorego. Zamknięcie pnia tętnicy płucnej lub głównych gałęzi powoduje wystąpienie gwałtownych objawów i zwykle kończy się wstrząsem, a nawet zatrzymaniem krążenia.

W przypadku zamknięcia mniejszego naczynia natężenie objawów zależy do stanu wydolności oddechowej chorego, np. u chorych z niewydolnością serca objawy będą bardziej nasilone niż u osób zdrowych.

Zator płucny: powikłania

Konsekwencją zatoru w płucach może być przewlekła zatorowość płucna, zawał płuca, a w skrajnych przypadkach nagłe zatrzymanie krążenia i śmierć.

Zator płucny: diagnoza

Przy podejrzeniu zatoru w płucach wykonuje się:

• angio-TK tętnic płucnych (spiralną tomografię komputerową), które umożliwia dokładną ocenę drożności pnia płucnego, obu tętnic płucnych

Niektórzy specjaliści uważają, że w pierwszej kolejności należy wykonać perfuzyjną scyntygrafię płuc (zamiast angio-TK tętnic płucnych)

• badania krwi – m.in. określenie stężenia osoczowych d-dimerów, troponin sercowych (markerów uszkodzenia mięśnia sercowego) i peptydów natriuretycznych.

W przypadku zatoru w płucach stężenie tych parametrów jest znacznie zwiększone.

Badaniami pomocniczymi są RTG klatki piersiowej, badanie echokardiograficzne i elektrokardiologiczne serca (EKG).

W trakcie diagnozowania pacjenta lekarz powinien odróżnić zator w płucach od stanów, takich jak zawał serca, rozwarstwiający tętniak aorty, odma opłucnowa, zapalenie płuc, zapalenie osierdzia, wirusowe zapalenie opłucnej, zaostrzenie POChP (przewlekłej obturacyjnej choroby płuc).

Zator płucny: leczenie

Pacjenta z zatorem płucnym rzadko udaje się uratować. 

Choremu w pierwszej kolejności podaje się heparynę niefrakcjonowaną (hamuje proces krzepnięcia krwi), a następnie leki trombolityczne, których zadaniem jest rozpuszczenie skrzepu zalegającego w naczyniach płucnych i przywrócenie przepływu krwi. Gdy stan chorego ustabilizuje się, stosuje się leczenie przeciwkrzepliwe antagonistami witaminy K (acenokumarol, warfaryna).

Jeśli leczenie trombolityczne nie przynosi rezultatów, konieczna może być embolektomia płucna, czyli zabieg, który polega na operacyjnym usunięciu materiału zatorowego z tętnic płucnych i wykonywany jest z użyciem krążenia pozaustrojowego.

Innym rozwiązaniem jest założenie filtru do żyły głównej dolnej, który będzie blokował dostępu materiału zatorowego do serca i płuc.

Czytaj też:

• ZATORY - jakie są rodzaje zatorów?
• Trombofilia (nadkrzepliwość) - przyczyny, objawy i leczenie
• Tętniak tętnicy płucnej: przyczyny i objawy. Leczenie chorych z tętniakiem pnia tętnicy płucnej

Monika Majewska