Co najbardziej szkodzi naszemu sercu?

Serce jest jednym z najważniejszych narządów naszego ciała. Działa jak centralna pompa doprowadzająca krew do całego organizmu. Jego nieustanna, mrówcza praca zapewnia sprawne funkcjonowanie wszystkich tkanek, zaopatrując je w tlen oraz odprowadzając produkty przemiany materii. Jak działa nasze serce i jak możemy mu pomóc?

Spis treści

1. Położenie serca
2. Funkcje serca
3. Podstawowa budowa serca
4. Układ przewodzący serca
5. Tętno i ciśnienie krwi
6. Choroby serca
7. Diagnostyka chorób serca
8. Co najbardziej szkodzi naszemu sercu?

Serce, inaczej niż mięśnie podlegające sile naszej woli, nie może nawet na chwilę odpocząć. Kurczy się średnio około 72 razy w ciągu minuty, a w ciągu całego życia musi przepompować około 173 milionów litrów krwi. Wiele naszych działań, jak nieodpowiednia dieta lub zbyt siedzący tryb życia może sabotować prawidłową pracę serca i prowadzić do poważnych chorób. 

Położenie serca

Serce człowieka położone jest w centralnej części klatki piersiowej, nazywanej inaczej śródpiersiem. Większość serca, około 2/3 organu, znajduje się po lewej stronie ciała, a jego długa oś prowadzi do prawego ramienia. Narząd ten znajduje się bezpośrednio pomiędzy płucami, dlatego też fizjologicznie ludzkie lewe płuco ma mniejszą powierzchnię niż prawe.

Popularny i chętnie rysowany symbol serca ma raczej niewiele wspólnego z rzeczywistym kształtem tego narządu, przypominającym raczej lekko nieregularny, odwrócony stożek.

Wielkość serca dorosłego człowieka porównywana jest często do rozmiarów pięści, jednak u wytrenowanych sportowców, wykonujących regulanie wysiłek tlenowy, może być ono znacznie większe.

Serce otoczone jest specjalnym błoniastym workiem – tzw. osierdziem – wypełnionym wewnątrz płynem. Dzięki takiej budowie minimalizowane jest tarcie pomiędzy stale poruszającym się sercem a innymi przyległymi narządami.

Funkcje serca

Główne zadanie serca to pompowanie krwi do dwóch obiegów: głównego oraz płucnego. W obiegu głównym (inaczej dużym lub systemowym), za pośrednictwem krwi serce dostarcza tkankom tlenu oraz niezbędnych do prawidłowego metabolizmu substancji.

Jednocześnie zbiera oddtlenowaną, ciemnoczerwoną krew żylną, wspomagając usuwanie produktów przemian materii.

W obiegu płucnym serce umożliwia doprowadzenie krwi do płuc w celu natlenowania oraz usunięcia dwutlenku węgla. Nieprzerwana, regularna praca serca jako pompy gwarantuje dwutorowy i jednoczesny transport substancji u ustroju.

Podstawowa budowa serca

Ludzkie serce to nic innego jak bardzo wydajnie pracujący mięsień, zbudowany z wyspecjalizowanej tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Tego typu tkanka występuje wyłącznie w sercu kręgowców. Jest to jeden z bardzo niewielu mięśni w naszym ciele, którego praca nie podlega woli.

Serce złożone jest z dwóch przedsionków oraz dwóch komór. Dzięki symetrycznej budowie można je podzielić na 2 strony:

• lewą
• prawą.

Do prawego przedsionka uchodzą 2 główne żyły, które doprowadzają odtlenowaną (czyli „wykorzystaną” do procesów metabolicznych) krew żylną:

• żyła główna górna (zawierająca krew żylną z górnych partii ciała, m.in. głowy, ramion i klatki piersiowej)
• żyła główna dolna (doprowadzająca krew np. z jamy brzusznej lub kończyn dolnych).

Do prawego przedsionka uchodzi także krew żylna pochodząca z krążenia wieńcowego (zaopatrującego ściany serca w krew).

Prawy przedsionek oddzielony jest od prawej komory zastawką (o budowie trójdzielnej). Zastawki to specjalne, błoniaste przegrody, zapobiegające niekontrolowanemu cofaniu się krwi podczas skurczów serca.

Właśnie dzięki prawidłowej pracy zastawek, zdrowe serce pompuje krew tylko w jednym kierunku.

Przez otwartą zastawkę krew żylna przedostaje się do prawej komory. Jest to jamista przestrzeń o dość cienkich ścianach, których struktura jest wzmocniona tzw. beleczkami mięśniowymi. Prawa komora zakończona jest tzw. pniem płucnym, dokąd pompowana jest krew w momencie jej skurczu.

Pień płucny, oddzielony zastawką, dzieli się z kolei na tętnicę prawą i lewą, dostarczając krew do obu płuc. Po wymianie gazowej w pęcherzykach płucnych (tlenu oraz dwutlenku węgla), utlenowana krew zbierana jest przez drobne naczynia włosowate, a dalej przez większe żyły. Poprzez cztery żyły płucne spływa następnie do lewego przedsionka serca.

Krążenie krwi w obiegu płucnym, stanowi odrębny i zamknięty element w układzie krwionośnym, dlatego też często nazywane jest tzw. małym obiegiem krwi.

Lewa komora serca odpowiada natomiast za pompowanie krwi do całego organizmu. Jest to krążenie obwodowe, nazywane też dużym obiegiem krwi. W odróżnieniu od komory prawej komora lewa musi wykonać dużo większą pracę podczas „wypychania” płynu, dlatego też jej ściany są grubsze.

Krew dostaje się przez zastawkę aortalną do aorty - czyli największej tętnicy w ciele człowieka, przez którą jest rozprowadzana do wszystkich tkanek.

Budowa anatomiczna ludzkiego serca 

Zobacz galerię 5 zdjęć

Układ przewodzący serca

Rytmiczne skurcze i rozkurcze serca i jego regularna praca nie byłyby możliwe, gdyby nie impulsy elektryczne i miarowe pobudzanie mięśnia, utrzymywane przez tzw. układ bodźcoprzewodzący serca. Składa się on z:

• węzła zatokowo-przedsionkowego,
• węzła przedsionkowo-komorowego,
• pęczka Hisa,
• włókien Purkiniego.

Węzeł zatokowo-przedsionkowy, nazywany też „rozrusznikiem serca”, ma zdolność samorzutnego generowania pobudzeń elektrycznych. Jego pracę można porówna do automatu wyznaczającego częstość rytnu serca.

Impulsy rozchodzą się dalej do kolejnych struktur serca poprzez węzeł przedsionkowo komorowy, który zwalnia przewodzenie impulsów i zabezpiecza przed jednoczesnym skurczem komór i przedsionków. Pęczki Hisa i włókna Purkiniego rozgałęziają sieć poprzez przegrodę serca i doprowadzają impulsy ostatecznie do włókien komór.

Sprawna praca układu bodźcoprzewodzącego serca zapewnia prawidłowy rytm pracy mięśnia sercowego i następujący kolejno skurcz przedsionków i komór. Do oceny prawidłowości działania tego układu wykonuje się badanie elektrokardiograficzne (EKG), analizujące elektryczną aktywność serca.

Tętno i ciśnienie krwi

Pracujące serce, poprzez regularny wyrzut krwi z komór wymusza powstanie pulsującego ruchu ścian tętnic, nazywanego tętnem lub pulsem. Jest ono jednym z parametrów, za pomocą których w dość prosty sposób można ocenić częstość akcji serca, a także elastyczność naczyń krwionośnych.

Tętno można zbadać za pomocą aparatu lub dotykowo (palpacyjnie), na tętnicach znajdujących się blisko powierzchni skóry, najczęściej tętnicy:

• szyjnej,
• ramieniowej
• promieniowej,
• udowej.

Podczas diagnostyki ocenia się także jego częstotliwość, amplitudę oraz miarowość, dodatkowo również czas trwania fali skurczowej czy występowanie szmerów nad tętnicami.

Prawidłowa wartość tętna spoczynkowego osoby dorosłej to około 70 uderzeń na minutę. Wartości te zwiększają się, zwłaszcza po spożyciu alkoholu, kawy, w sytuacjach stresowych lub po wysiłku fizycznym.

Zbyt wysokie wartości pulsu, rzędu 180-200 udarzeń na minutę wskazują na tachykardię zatokową, wymagającą pogłębionej diagnostyki.

Drugim parametrem, kluczowym dla oceny stanu układu sercowo-naczyniowego, jest ciśnienie krwi. Jest to siła nacisku, jaką płynąca krew wywiera na ściany naczyń krwionośnych. Wartości ciśnienia zależą od wielu czynników, m.in.:

• siły skurczu mięśnia sercowego,
• średnicy i stopnia wypełnienia naczyń krwionośnych,
• wieku pacjenta,
• a nawet od pory dnia.

Ciśnienie tętnicze charakteryzowane jest przez dwie wartości:

• ciśnienie skurczowe
• ciśnienie rozkurczowe.

Pierwsza wartość to maksymalne ciśnienie, jakie osiąga krew podczas skurczu serca, który tłoczy ją przez całe ciało. Ciśnienie rozkurczowe ma miejsce, gdy serce jest w fazie rozkurczu i oznacza minimalny poziom ciśnienia krwi pomiędzy uderzeniami serca.

Prawidłowe wartości ciśnienia powinny plasować się pomiędzy 120 a 129 (skurczowe) i 80 a 84 (rozkurczowe).

Z wiekiem wartości ciśnienia mogą ulegać podwyższeniu, jednak powtarzające się odczyty powyżej 140/90 mmHg wskazują na nadciśnienie, które wymaga leczenia.

Choroby serca

Serce narażone jest w ciągu życia na wiele negatywnych czynników, co sprawia, że może być podatne na różnorodne schorzenia. Choroby układu krążenia od wielu lat pozostają pierwszą przyczyną zgonów w Polsce, dużo bardziej niebezpieczną od nowotworów.

Szacuje się, że aż około 46% śmierci w ostatnich latach w naszym kraju nastąpiło właśnie z powodu chorób kardiologicznych. Na tle państw Europy to zatrważające statystyki.

Do najbardziej powszechnych chorób i schorzeń dotykających bezpośrednio serce należą:

Choroba wieńcowa

Choroba wieńcowa – inaczej choroba niedokrwienna serca – przewlekły stan, spowodowany niedotlenieniem komórek mięśnia sercowego, prowadzący do jego niewydolności. Spowodowana jest głównie przez:

• miażdżycę (podstępną chorobę polegająca na odkładaniu złogów nadmiaru cholesterolu i innych lipidów w ścianach tętnic),
• rzadziej przez zatory, zwężenia lub niedorozwój tętnic wieńcowych,
• niektóre urazy
• lub po zatruciu tlenkiem węgla.

Choroba wieńcowa nazywana jest też dusznicą bolesną, ponieważ jej objawem są silne bóle i duszności w okolicach klatki piersiowej, występujące w czasie wysiłku. Ból może promieniować (najczęściej lewostronnie) do ramion, rąk, a nawet szczęki.

Zawał serca

Zawał serca – potocznie zwany też atakiem serca – to martwica mięśnia sercowego, spowodowana jego niedokrwieniem. Powstaje w wyniku zamknięcia światła naczynia wieńcowego, które doprowadza krew do serca.

W ponad 90% przypadków za zawał serca odpowiedzialna jest wcześniejsza choroba wieńcowa i miażdżyca.

Zawały mięśnia sercowego mają najczęściej nagły, gwałtowny przebieg, objawiający się silnym bólem w okolicy zamostkowej. Pacjenci skarżą się też na:

• uczucie duszności,
• rozpierania klatki piersiowej,
• nudności
• i wymioty.

Zawał serca jest bardzo poważną chorobą, o wysokim współczynniku śmiertelności, która często skutkuje wieloma powikłaniami oraz może trwale uszkodzić serce jako pompę.

Zawały diagnozowane są u coraz młodszych osób, głównie mężczyzn przed 45. rokiem życia, obciążonych stresem i niezdrowym trybem życia.

Zaburzenia rytmu serca

Zaburzenia rytmu serca – tzw. arytmie serca – to duża grupa zaburzeń, którą można podzielić na 2 rodzaje:

• nadkomorowe zaburzenia rytmu serca (jak migotanie przedsionków, częstoskurcze przedsionkowe, węzłowe lub przedsionkowo-komorowe)
• oraz arytmie komorowe.

Zaburzenia nadkomorowe zwykle wykrywane są u osób bez dodatkowych chorób serca i mogą stanowić czynnik ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia w przyszłości (np. udaru mózgu).

Arytmie komorowe (m.in. skurcze dodatkowe komorowe, migotanie komór, częstoskurcz komorowy) – to z kolei schorzenia bardzo poważne, związane zwykle z koniecznością wezwania pogotowia ratunkowego i leczeniem w warunkach szpitalnych.

Przyczyn powstających zaburzeń rytmu serca może istnieć wiele, począwszy od powikłań choroby niedokrwienna serca, przez nabyte i wrodzone wady serca, choroby układu bodźcoprzewodzącego uwarunkowane genetycznie, czy nadciśnienie tętnicze.

Arytmie mogą objawiać się na przykład:

• kołataniem serca i tachykardią (czyli zbyt szybką czynnością serca),
• uczuciem duszności,
• zawrotami głowy,
• omdleniami.

Zapalenie mięśnia sercowego

Zapalenie mięśnia sercowego – w odróżnieniu od wcześniej wymienionych schorzeń - choroba ta powstaje jako powikłanie po przebytych infekcjach:

• wirusowych (np. grypie, ospie wietrznej lub różyczce)
• lub bakteryjnych (zakażeniu gronkowcem, Salmonellą lub pneumokokami).

U młodych osób zapalenie to może mieć też podłoże autoimmunologiczne.

Dolegliwościami towarzyszącymi tej chorobie są:

• szybkie uczucie zmęczenia podczas wszelkich aktywności fizycznych,
• duszności,
• kołatanie serca,
• gorączka.

Nieleczone stany zapalne serca mogą doprowadzić do zastępowania prawidłowych komórek zwłóknieniami, co prowadzi do znacznie obniżonej wydolności mięśnia sercowego.

Wady zastawek

Wady zastawek – są schorzeniem wrodzonym lub nabytym (np. po ciężkich infekcjach). Najczęsze rodzaje chorób zastawek to m.in.

• zwężenie zastawki – kiedy zawężone ujście krwi utrudnia jej prawidłowe pompowanie,
• oraz niedomykalność zastawki – która powoduje „przeciekanie” krwi i jej cofanie się.

W efekcie wad zastawek serce pracuje coraz ciężej, a choroba pogłębia się. Jako objawy mogą występować:

• duszności,
• ból w klatce piersiowej,
• zawroty głowy
• lub obrzęki w okolicach kostek i stóp.

Diagnostyka chorób serca

Badaniami wykonywanymi w pierwszej kolejności w przypadku podejrzeń istnienia schorzeń serca są badania nieinwazyjne, które pomogą wykluczyć inne powody dolegliwości podczas występowania niespecyficznych objawów u pacjenta.

Są to najczęściej:

• Badania krwi – poza standardową morfologią bardzo użyteczne są tzw. specyficzne markery sercowe, czyli enzymy, których stężenie rośnie wskutek niedotlenienia i uszkodzenia komórek mięśniowych serca. Do najbardziej popularnych markerów należą troponiny (cTn) oraz kinaza kreatynowa (CK) lub peptyd natriuretyczny typu B (BNP). Wyniki takie należy jednak analizować bardzo wnikliwie, ponieważ np. podwyższone stężenie troponin pojawia się po mocnym wysiłku – jak przebiegnięcie maratonu – i nie oznacza wtedy stanu patologicznego.
• Tomografia rezonansu magnetycznego (NMR) – obecnie jedna z najdokładniejszych i najbardziej popularnych metod pogłębionej diagnostyki nieinwazyjnej w kardiologii. Pozwala na wizualizację procesów przebiegających w sercu, a dzięki wysokiej rozdzielczości obrazu umożliwia też różnicowanie tkanek i ocenę ich funkcji.
• Echokardiografia – to badanie wykonywane za pomocą ultradźwięków, dzięki któremu można ocenić wewnętrzną struktury serca i ewentualne nieprawidłowości.
• Elektrokardiogram – za jego pomocą można zmierzyć aktywność bioelektryczną serca. Jest bezpieczne i tanie, a za jego pomocą można wykryć np. przewlekłe zaburzenia ukrwienia serca, zaburzenia rytmu a nawet tzw. „niemy” zawał serca (przebyty, bezobjawowy zawał pozostawiający trwały ślad w mięśniu sercowym).

Badaniem inwazyjnym stosowanym w kardiologii, wymagającym pobytu pacjenta w szpitalu, jest koronarografia. W technice tej do organizmu pacjenta przez jedną z tętnic wprowadza się środek kontrastowy, który umożliwia uwidocznienie sieci naczyń wieńcowych w obrazie rentgenowskim.

Co najbardziej szkodzi naszemu sercu?

Na szereg elementów, które mogą stanowić potencjalny czynnik rozwoju chorób sercowo-naczyniowych nie mamy niestety wpływu. Są nimi chociażby:

• wiek (mężczyźni > 55 roku życia, kobiety > 60 roku życia),
• płeć męska,
• przedwczesna menopauza,
• choroby serca lub nadciśnienie tętnicze występujące w rodzinie.

W społeczeństwach rozwiniętych choroby serca dotykają jednak coraz młodsze jednostki. Okazuje się, że na nasze zdrowie silnie wpływa przede wszystkim tryb życia. Coraz dłuższe godziny pracy siedzącej, rozrywki przed ekranem komputera lub telewizora oraz przetworzona dieta są głównymi winowajcami tak wysokiej częstości występowania chorób układu sercowo-naczyniowego.

Lekarze wyszczególniają obecnie kilka najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia chorób o podłożu kardiologicznym:

• nadwaga i otyłość brzuszna
• palenie tytoniu
• mała aktywność fizyczna
• wysok poziom cholesterolu
• nadużywanie alkoholu

Specjaliści wskazują, że około 150 minut aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności (np. marsz lub spacer) tygodniowo doskonale poprawią naszą kondycję i pracę serca.

W połączeniu z mniej tłustą dietą i rzuceniem palenia, regularny ruch z pewnością będzie przepustką do zdrowia i największym przyjacielem naszego serca. W myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, dbajmy o profilaktykę serca i cieszmy się długim życiem.

2,00 zł

Kup teraz

ABS, dieta na płaski brzuch - e-poradnik

Z poradnika dowiesz się:

• co jeść, by osiągnąć wymarzony rezultat
• które produkty są zakazane
• dlaczego wystarczy ćwiczyć co drugi dzień