Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej przyczyną stanów zapalnych. Jakie choroby może generować?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Stan zapalny w organizmie pojawia się nie tylko podczas infekcji, czy skaleczenia. Także nadmierny przyrost tkanki tłuszczowej, szczególnie tej na brzuchu, może stać się źródłem przewlekłych stanów zapalnych, co – w przeciwieństwie do ostrego i krótkotrwałego zapalenia, generuje powstanie różnych chorób.

O otyłości mówimy wówczas, gdy wskaźnik masy ciała określany jako BMI (iloraz masy ciała przez wzrost) przekracza 30kg/m2. Według WHO o otyłości stopnia I mówimy wówczas, gdy BMI wynosi od 30-34,9 kg/m2, stopnia II od 35,0-39,9 kg/m2, stopnia III powyżej 40 kg/m2. Otyłość to również stan, w którym tkanka tłuszczowa u kobiet wynosi więcej niż 25 %, a u mężczyzn – więcej niż 20 %.

Metaboliczna definicja otyłości jest taka, że jest to rodzaj otłuszczenia prowadzący do upośledzenia zarówno funkcji motorycznych, jak i metabolicznych, których konsekwencją są zaburzenia wydzielania adipokin przez adipocyty, jak również inicjowanie przez tkankę tłuszczową stanu zapalnego, co w konsekwencji prowadzi do powstawania wielu chorób współtowarzyszących.

Spis treści

1. Otyłość a stany zapalne
2. Sposoby minimalizowania stanów zapalnych w otyłości

Otyłość a stany zapalne

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że nadmiar tkanki tłuszczowej to nie tylko problem estetyczny, ale i zdrowotny. Tkanka tłuszczowa jest bowiem narządem endokrynnie czynnym i w momencie, gdy jest jej za dużo, staje się źródłem przewlekłych stanów zapalnych. A to z kolei prowadzi do powstania różnorakich chorób typu: cukrzyca, miażdżyca, nadciśnienie.

Głównym źródłem stanu zapalnego u osób otyłych są adipocyty (komórki tłuszczowe), które wydzielają adipokiny (hormony tkanki tłuszczowej) jednak w zmienionej ilości niż u zdrowego człowieka (co ma istotne znaczenie dla powstania zaburzeń).

Produkują one np. leptynę, rezystynę, lipokainę2, które sprzyjają chorobom metabolicznym i nasilają szereg niekorzystnych procesów w organizmie potęgujących zjawisko otyłości. Oprócz tego wydzielają cytokiny prozapalne takie jak np. interleukina-6, interleukina-18, czyTNF-α, które odpowiedzialne są za podtrzymywanie stanu zapalnego w organizmie.

Źródłem zapalenia są też makrofagi, które w znacznej ilości napływają do tkanki tłuszczowej. Im większy procent tkanki tłuszczowej, tym więcej makrofagów się w niej znajduje. Usuwają one obumarłe adipocyty, które umierają w wyniku przerostu komórek. Robiąc to, wydalają przy okazji prozapalne cytokiny.

Makrofagi bytujące w tkance tłuszczowej osób szczupłych i otyłych różnią się między sobą. U osób szczupłych dominują makrofagi typu II (M2), a u otyłych makrofagi typu I (M1) i to one odpowiedzialne są za wydzielanie prozapalnych cytokin takich jak np. interleukina 6 czy TNF-α. Szczególnie niebezpieczny jest TNF-α, który prowadzi do zaburzeń gospodarki insulinowej oraz braku sytości.

Wynik jest taki, że insulina nie może połączyć się ze swoim receptorem, nie może być więc aktywna i obniżać poziomu glukozy we krwi (a przedłużający się, zwiększony poziom glukozy jest ryzykiem rozwoju cukrzycy). Z kolei niewłaściwie działająca leptyna prowadzi do tego, że osoby otyłe wciąż czują się głodne i zjadają nadmiarowe ilości jedzenia.

U osób otyłych daje się zauważyć przewagę limfocytów Th1 nad Th2 w tkance tłuszczowej, co prowadzi do zwiększonego wydzielania interferonów, czyli białek, które aktywują się przy różnego rodzaju infekcjach np. wirusowych czy bakteryjnych. Prowadzi to do pobudzenia makrofagów, a tym samym nasilenia reakcji zapalnych.

Poza tym u osób z otyłością dostrzega się spadek limfocytów typu Treg w tkance tłuszczowej trzewnej, co wiąże się z kolei ze zwiększonym wydzielaniem cytokin prozapalnych oraz podniesionym stężeniem insuliny.

Wydzielana przez tkankę tłuszczową interleukina-6 nie tylko stymuluje syntezę białek ostrej fazy, ale również niekorzystnie wpływa na śródbłonek naczyniowy, co sprzyja powstawaniu miażdżycy. Poza tym zmniejsza ekspresję receptora dla insuliny, tym samym nasilając insulinooporność. Prowadzi to w dalszej konsekwencji do zwiększonego gromadzenia trójglicerydów oraz wolnych kwasów tłuszczowych i wzrostu poziomu kortyzolu we krwi. A wszystko to sprzyja powstawaniu otyłości brzusznej.

Sposoby minimalizowania stanów zapalnych w otyłości

Jednym ze sposobów zmniejszania przewlekłych stanów zapalnych u osób otyłych jest redukcja tkanki tłuszczowej. Szczególnie tej, która sytuuje się na brzuchu, a która zwykle jest najbardziej oporna na zrzucenie.

Ze względu na to, że często jest ona wynikiem insulinooporności, kluczem do zgubienia tkanki tłuszczowej na brzuchu jest unormowanie gospodarki insulinowej. Można to osiągnąć poprzez odpowiednie komponowanie posiłków oraz zachowanie właściwych odstępów między posiłkami.

Spożywane danie nie może np. składać się wyłącznie z węglowodanów, gdyż powodować to będzie szybkie wyrzuty insuliny i równie szybkie, ponowne uczucie głodu. W utrzymaniu właściwego poziomu insuliny niezbędne są składniki białkowe, tłuszcz oraz błonnik, które wydłużą proces trawienia.

Dlatego też śniadanie złożone z płatków owsianych, jogurtu oraz orzechów jest jak najbardziej właściwym posiłkiem dla osoby z insulinoopornością, natomiast kasza manna gotowana na wodzie z dodatkiem bananów i daktyli jest przykładem niewłaściwie skomponowanego dania.

Stabilny poziom insuliny niezbędny do zrzucenia wagi u osób otyłych utrzymany może zostać także dzięki odpowiedniej obróbce pokarmu. Potrawy papkowate np. puree z ziemniaków, szybciej doprowadzą do wyrzutu insuliny niż te ze skórką, włóknami, które będą się dłużej trawić. Inaczej też reagować będzie organizm na ten sam produkt, ale przechowywany w odmienny sposób.

Na przykład schłodzony makaron, czy ziemniaki będą miały w sobie więcej skrobi opornej, a przez to będą wolniej trawione, niż przygotowane na świeżo. Mniej dojrzałe owoce też będą sprzyjać bardziej stabilnej gospodarce insulinowej, dlatego lepiej kupować lekko zielone banany niż bardzo żółte z brązowymi plamkami, które szybciej podniosą poziom cukru we krwi.

W zmniejszeniu stanu zapalnego niezbędna jest również dieta z obniżoną ilością tłuszczu, szczególnie tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans. Jak pokazały badania wykonywane na myszach, te gryzonie, które karmione były dietą wysokotłuszczową (HFD) w szybkim tempie miały przyrost komórek T CD8+ w tkance tłuszczowej (są to limfocyty, które promują napływ makrofagów do tkanki tłuszczowej, a te z kolei powodują wydzielanie prozapalnych cytokin).

Z kolei te myszy, które miały usunięte limfocyty T CD8+, miały obniżoną ilość makrofagów typu 1 oraz mniejszą ilość prozapalnych cytokin typu: inteleukina 6 czy też czynnika TNF-α.

Wniosek jest taki, że przy mniejszej ilości spożywanego tłuszczu, nie występuje tak duży przyrost limfocytów przyczyniających się do powstania stanów zapalnych.

Sama dieta czasem nie wystarcza, aby stan zapalny mógł być wyciszony. Dlatego niektóre otyłe osoby otrzymują od lekarzy statyny. Celem tego typu farmakoterapii jest przede wszystkim zmniejszenie poziomu „złej frakcji cholesterolu”, czyli LDL, poprawienie działanie śródbłonka naczyniowego oraz hamowanie ekspresji cytokin prozapalnych.

Dominika Wilk