Skaza białkowa (alergia na mleko) - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Skaza białkowa i alergia na mleko to potoczne określenie alergii na białko mleka krowiego. Skaza białkowa najczęściej występuje u dzieci poniżej 1. roku życia. Szacuje się, że do 5. roku życia objawy skazy białkowej ustępują aż u 80-90 proc. młodych pacjentów. Warto wiedzieć, jakie są przyczyny skazy białkowej, jak objawia się skaza białkowa, jak należy diagnozować skazę białkową i na czym polega leczenie skazy białkowej.

Spis treści

1. Skaza białkowa a nietolerancja laktozy
2. Skaza białkowa – rozpoznanie
3. Skaza białkowa – postępowanie
4. Skaza białkowa – profilaktyka
5. Skaza białkowa – rokowanie

Skaza białkowa a nietolerancja laktozy

Skaza białkowa to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na białka zawarte w mleku krowim oraz jego przetworach. Nietolerancja laktozy powstaje w zupełnie inny sposób. Jej przyczyną jest niedobór lub nieprawidłowa funkcja enzymów odpowiedzialnych za trawienie jednego z cukrów mlecznych – laktozy. Rozwój nietolerancji laktozy nie ma nic wspólnego z pobudzeniem układu odpornościowego na skutek spożywanego mleka.

Niektóre objawy mogą być wspólne dla skazy białkowej i nietolerancji laktozy (wzdęcia, biegunki, bóle brzucha, zaparcia), dlatego te jednostki chorobowe często bywają ze sobą mylone. Jednym z kryteriów przydatnych w ich różnicowaniu jest wiek typowy dla powstawania obu schorzeń.

Skaza białkowa występuje najczęściej u dzieci poniżej pierwszego roku życia. Nietolerancja laktozy u tak małych dzieci jest zjawiskiem niezmiernie rzadkim; jej pierwsze objawy zwykle pojawiają się dopiero około piątego roku życia. Nietolerancja laktozy typowo występuje u dzieci starszych oraz u osób dorosłych.

Skaza białkowa – rozpoznanie

Jak rozpoznać skazę białkową? Rozpoznania skazy białkowej nie da się postawić podczas jednorazowej wizyty lekarskiej. Jest to proces, którego celem jest potwierdzenie związku pomiędzy spożyciem białek mleka, a występowaniem objawów klinicznych. W diagnostyce konieczne jest także wykluczenie innych potencjalnych przyczyn dolegliwości.

Pierwszym etapem stawiania diagnozy jest zebranie bardzo dokładnego wywiadu lekarskiego. Oprócz wyczerpującej analizy obecnych u dziecka objawów, należy także spodziewać się pytań dotyczących historii występowania schorzeń o tle alergicznym w rodzinie (alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry).

Następnie dziecko musi zostać przebadane fizykalnie pod kątem zmian skórnych oraz innych objawów charakterystycznych dla skazy białkowej.

Kolejnym etapem diagnostyki skazy białkowej są badania laboratoryjne, określające liczbę oraz jakość obecnych u dziecka przeciwciał typu IgE. Obecnie możliwe jest oznaczanie swoistych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko białkom mleka krowiego. Dodatni wynik tego badania potwierdza obecność alergii o mechanizmie IgE-zależnym.

Czy ujemny wynik swoistych przeciwciał przeciw białkom mleka krowiego wyklucza możliwość występowania skazy białkowej u niemowląt? Absolutnie nie – należy pamiętać, że alergia pokarmowa na białko mleka krowiego może powstawać również w mechanizmie IgE-niezależnym.

Wówczas pomimo braku swoistych przeciwciał IgE, dziecko może mieć objawy nadwrażliwości typu opóźnionego na białko mleka krowiego. Analogiczne zastosowanie mają testy skórne z antygenami białek mleka krowiego.

Tak zwanym „złotym standardem” diagnostyki wszystkich rodzajów alergii pokarmowych (w tym skazy białkowej) są testy prowokacyjne. Ideą testów prowokacyjnych jest wycofanie określonych składników pokarmowych z diety, a następnie ich powtórne wprowadzanie połączone ze stałą obserwacją kliniczną pacjenta.

W przypadku podejrzenia skazy białkowej należy wykluczyć z diety dziecka mleko oraz wszystkie jego przetwory. Okres wykluczenia trwa zwykle kilka tygodni (2-4) w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia objawów chorobowych. W przypadku dzieci karmionych wyłącznie naturalnie wykluczenie produktów mlecznych dotyczy matki karmiącej dziecko.

Jeżeli natomiast dziecko otrzymuje mleko modyfikowane, konieczne jest przejście na mieszanki zawierające białka hydrolizowane (specjalnie rozdrobnione). Ustąpienie objawów chorobowych po wycofaniu produktów mlecznych oraz ich powrót po ponownym wprowadzeniu do diety dziecka stanowią potwierdzenie nadwrażliwości pokarmowej na białko mleka krowiego.

W przypadku trudności diagnostycznych lub niejasnego obrazu klinicznego choroby, konieczne mogą być badania w kierunku innych schorzeń przewodu pokarmowego. Należą do nich m.in. badania przesiewowe w kierunku celiakii, chorób zapalnych jelit czy testy oddechowe w kierunku nietolerancji laktozy.

Skaza białkowa – postępowanie

Potwierdzenie skazy białkowej jest wskazaniem do eliminacji mleka oraz produktów mlecznych z diety dziecka. Jeżeli dziecko jest karmione wyłącznie piersią, dieta eliminacyjna dotyczy karmiącej matki. Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym powinny otrzymywać mieszanki o wysokim stopniu hydrolizy białek. Są to preparaty o wartościach odżywczych identycznych ze zwykłym mlekiem modyfikowanym.

Jedyną różnicę stanowi stopień rozdrobnienia (hydrolizy) białek zawartych w mleku. Mieszanki o wysokim stopniu hydrolizy zawierają białko „pocięte” na małe fragmenty, które nie wywołuje objawów alergii pokarmowej u dziecka. Dieta wyłączająca białko mleka krowiego jest jedyną metodą leczenia przyczynowego skazy białkowej.

Czas stosowania diety eliminacyjnej zależy od wieku dziecka oraz stopnia nasilenia objawów chorobowych. Wycofanie produktów mlecznych powinno trwać nie krócej niż 6 miesięcy. Dietę wykluczającą zwykle stosuje się przez okres 6-12 miesięcy. Następnie, pod ścisłą kontrolą lekarską, można podjąć próbę ponownego wprowadzenia produktów zawierających białko mleka krowiego do jadłospisu dziecka.

Warto również pamiętać, że niewskazane jest stosowanie zastępników mleka krowiego w postaci mleka koziego lub mleka sojowego (oraz ich przetworów). U dzieci uczulonych na białko mleka krowiego często występują tzw. reakcje krzyżowe, powodujące występowanie objawów chorobowych również podczas stosowania tego typu zamienników.

Niektórzy pacjenci wykazują również reakcje krzyżowe z innymi produktami spożywczymi (np. jaja, wołowina). W takich sytuacjach konieczne może być wykluczenie z diety większej liczby składników.

Skaza białkowa – profilaktyka

Niestety nie istnieją sposoby, które dawałyby gwarancję uniknięcia rozwoju alergii pokarmowych u dziecka. Głównym czynnikiem ryzyka występowania skazy białkowej są uwarunkowania genetyczne, na które – niestety – pacjenci nie mają wpływu. Obecnie uważa się, że działanie ochronne przed rozwojem alergii pokarmowych wykazuje karmienie naturalne dziecka przez okres minimum 4-6 miesięcy.

Co ważne, w okresie ciąży oraz karmienia piersią nie zaleca się eliminowania żadnych składników z diety matki dziecka (chyba że istnieją ku temu wyraźne wskazania lekarskie). Nie udowodniono, by takie postępowanie miało jakąkolwiek wartość profilaktyczną, natomiast niesie ono ze sobą ryzyko występowania niedoborów składników odżywczych.

Warto również zwrócić uwagę na zalecenia dotyczące rozszerzania diety dziecka. W przeszłości uważano, że opóźnianie wprowadzania uczulających pokarmów (orzechy, ryby, gluten, jaja) chroni dziecko przed rozwojem alergii pokarmowych.

Obecnie wiadomo, że rozszerzanie diety dziecka należy rozpocząć pomiędzy 17. a 26. tygodniem życia, a pokarmy o silnych właściwościach alergizujących należy wprowadzać do diety razem z innymi składnikami pokarmowymi. Uważa się bowiem, że opóźnianie kontaktu dziecka z uczulającymi pokarmami nie ma wpływu na późniejszy rozwój alergii pokarmowych.

Skaza białkowa – rokowanie

Wykluczenie białka mleka krowiego z diety dziecka jest zadaniem dość uciążliwym. Na szczęście, skaza białkowa u większości dzieci ma charakter przemijający. Szacuje się, że po ukończeniu pierwszego roku życia, objawy zanikają u ok. 50 proc. pacjentów. Wraz z wiekiem coraz większy procent dzieci zyskuje tolerancję na białko mleka krowiego. W wieku 5 lat skaza białkowa ustępuje u aż 90 proc. pacjentów.

Przeczytaj także:

• Dieta przy skazie białkowej - zasady. Co jeść przy alergii na białko?
• Alergia na białka mleka krowiego - przyczyny, objawy, leczenie
• Rodzaje mleka
• Skaza białkowa u dorosłych
• Alergia na mleko

O autorze

Krzysztofa Białożyt

Studentka medycyny na Collegium Medicum w Krakowie, powoli wkraczająca w świat ciągłych wyzwań pracy lekarza. Szczególnie zainteresowana ginekologią i położnictwem, pediatrią oraz medycyną stylu życia. Miłośniczka języków obcych, podróży i górskich wędrówek.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Krzysztofa Białożyt