Alergia krzyżowa - objawy. Tabela alergenów krzyżowych

Alergia krzyżowa polega na tym, że u osoby uczulonej na jeden alergen (np. pyłki brzozy) niepożądane objawy mogą się pojawić także po kontakcie z innym alergenem (np. jabłkiem). Czym dokładnie jest alergia krzyżowa? Jakie są jej objawy? Na czym polega diagnostyka i leczenie? Które alergeny reagują krzyżowo? Na te i inne pytania odpowiada ekspert - dr n. med. Zygmunt Nowacki, specjalista chorób dzieci, alergolog i wykładowca Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych.

Spis treści

1. Alergia krzyżowa - co to jest?
2. Alergia krzyżowa - kiedy powstają alergiczne reakcje krzyżowe?
3. Tabela najczęstszych alergenów reagujących krzyżowo
4. Alergia krzyżowa - objawy
5. Alergia krzyżowa - co jeść?
6. Tabela alergenów krzyżowych - ziarna, mięso i jajka
7. Alergia krzyżowa - diagnostyka. Jakie badania wykonać?
8. Tabela alergenów krzyżowych - pyłki
9. Alergia krzyżowa - leczenie
10. Tabela alergenów krzyżowych - warzywa i owoce

Alergia krzyżowa polega na tym, że u osoby, która jest już uczulona na jeden alergen, niepożądana reakcja może się pojawić także po kontakcie z innym alergenem. Wszystko przez podobieństwa strukturalne w budowie chemicznej alergenów wziewnych, kontaktowych i pokarmowych.

Alergia krzyżowa - co to jest?

Wiadomo, że białka obecne w pyłkach roślin bywają identyczne lub bardzo zbliżone pod względem budowy chemicznej do niektórych alergenów pokarmowych.

Wobec tego przeciwciała IgE wytwarzane przez układ immunologiczny w odpowiedzi na kontakt z alergenem mogą nie rozpoznać różnic w budowie poszczególnych antygenów i potraktować je jako tożsame.

"Myląc się", atakują wszystkie podobne do siebie białka, czego skutkiem jest współwystępowanie objawów alergii u osób wykazujących jednoczasową nadwrażliwość na alergeny pokarmowe, wziewne i kontaktowe (panalergeny).

Aż 30 proc. chorych na alergię wziewną jest uczulonych również na niektóre pokarmy.

Tak właśnie definiuje się alergię krzyżową w medycynie. Klasyczne alergiczne reakcje krzyżowe zachodzą przede wszystkim pomiędzy pyłkami roślin oraz niektórymi owocami i warzywami (np. brzoza-jabłko-marchew; bylica-arbuz-seler), a dotyczą zwykle chorych z objawami alergicznego nieżytu nosa i astmy oskrzelowej.

Amerykańscy uczeni odkryli nowy rodzaj alergii krzyżowej na czerwone mięso i kleszcze. Może się rozwinąć nawet u 5 proc. osób ukąszonych przez tego pajęczaka.

Objawy alergii krzyżowej mogą wywołać również:

• niespokrewnione gatunki roślin (np. buk-brzoza-leszczyna-grab)
• lateks i owoce (banan, kiwi, awokado, kasztan jadalny)
• roztocze kurzu domowego i owoce morza (krab, krewetka, ostryga)
• wieprzowina i sierść kota
• mleko krowie i pochodzące od innych ssaków (np. kozy, owcy)
• jaja kurze i inne, np. przepiórcze, kacze, indycze, perlicze czy nawet strusie

Alergia krzyżowa - kiedy powstają alergiczne reakcje krzyżowe?

- Zjawisko alergii krzyżowej uwarunkowane jest budową tzw. antygenów głównych, rozpoznawanych przez system immunologiczny człowieka i stymulujących syntezę specyficznych przeciwciał asIgE - objaśnia dr n. med. Zygmunt Nowacki, specjalista chorób dzieci, alergolog i wykładowca Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych.

Reakcja krzyżowa jest wysoce prawdopodobna, gdy homologia (czyli podobieństwo) sekwencji białek w budowie tzw. antygenów głównych sięga 70 procent. Przy wartościach nieprzekraczających 50 proc. reakcja krzyżowa występuje bardzo rzadko.

W 1976 roku odkryto, że to profiliny, czyli białka szeroko rozpowszechnione w królestwie roślin (podobieństwo rzędu 70-80 proc.), są "mostem łączącym alergię pokarmową i wziewną".

Odpowiadają one za alergiczne reakcje krzyżowe na linii: pyłek brzozy/bylicy-seler-przyprawy czy pyłek traw-seler-marchew. Podobnie reakcje krzyżowe lateksu z bananem, ananasem, selerem czy papryką tłumaczy się obecnością w nich profilin. Wyjaśniając, co to jest alergia krzyżowa, należy wspomnieć również o białkach przenoszących lipidy.

To one kryją się za reakcjami krzyżowymi między niespokrewnionymi warzywami i owocami (np. brzoskwinia, śliwki, jabłka, wiśnie, kukurydza, brokuł, pietruszka) oraz między nimi a jęczmieniem, pszenicą, soją czy orzechami. W tym przypadku do uczulenia może dojść na drodze doustnej, niekoniecznie związanej z alergią na pyłki roślin.

Warto wiedzieć

Autor: Sandoz

materiał partnera

Nasometin Control zwalcza uporczywe objawy alergii: katar, zablokowany nos, kichanie oraz świąd oczu i nosa.

Nasometin Control to preparat w formie sprayu do nosa, który kupisz bez recepty. Efekty jego działania utrzymują się aż do 24 godzin! Lek nie powoduje senności i jest dostępny w poręcznej buteleczce z aplikatorem, dzięki czemu możesz mieć go zawsze przy sobie. Wypróbuj Nasometin Control i miej alergię zawsze pod kontrolą!¹⁾

Dowiedz się więcej

Tabela najczęstszych alergenów reagujących krzyżowo

Alergia krzyżowa - objawy

Biorąc pod uwagę jednostkę chorobową, jaką jest alergia krzyżowa, objawy kliniczne tej choroby mogą być niezwykle zróżnicowane, jednak najczęściej objawia się zaburzeniami ze strony układu oddechowego:

• nieżyt nosa
• kaszel
• napady duszności

oraz układu pokarmowego:

• bóle brzucha
• biegunka
• nudności
• wymioty

Jeśli objawy dotyczą osób z jednoczesną alergią wziewną i pokarmową, to dają o sobie znać zwykle 15-30 min po spożyciu świeżych owoców i warzyw.

U osób uczulonych na pyłki roślinne po spożyciu reagujących z nimi krzyżowo owoców i/lub warzyw obserwuje się również tzw. zespół alergii jamy ustnej (ang. OAS - oral allergy syndrome). Jego objawy to:

• świąd
• pieczenie
• mrowienie w gardle
• obrzęk warg i/lub podniebienia i/lub języka

- Alergiczne reakcje krzyżowe mogą również wywołać symptomy skórne, np. pokrzywkę, rumień czy zaostrzenie zmian w przebiegu atopowego zapalenia skóry. Z kolei u chorujących jednocześnie na astmę oskrzelową istnieje ryzyko wystąpienia ostrych objawów ogólnoustrojowych, zagrażających życiu - uczula alergolog.

Alergia krzyżowa - dieta. Czego ze sobą nie łączyć?

Alergia krzyżowa - co jeść?

- Chorzy na alergię krzyżową mogą jeść gotowane lub pieczone owoce/warzywa, a muszą wystrzegać się surowych. Natomiast w przypadku alergenów, takich jak mleko czy pszenica, obróbka termiczna nie wystarcza. Dzieje się tak dlatego, że alergeny mogą posiadać zarówno epitopy (fragmenty alergenu łączące się z przeciwciałami) liniowe - oporne na wysoką temperaturę - jak i epitopy konformacyjne, wrażliwe na nią  - wyjaśnia specjalista alergolog.

Tabela alergenów krzyżowych - ziarna, mięso i jajka

Alergia krzyżowa - diagnostyka. Jakie badania wykonać?

Mimo postępu wiedzy medycznej, lekarze wciąż nie potrafią z całą pewnością odpowiedzieć na pytanie, czy u danego pacjenta wystąpi alergia krzyżowa. Możliwe jest tylko określenie prawdopodobieństwa takiej reakcji.

W przypadku zespołu alergii jamy ustnej kluczowe dla rozpoznania tej jednostki chorobowej jest powiązanie alergii na alergeny powietrznopochodne z alergią na składniki pożywienia odpowiedzialne za wystąpienie objawów.

Osoby uczulone na lateks mogą być też uczulone na:

• brzozę
• bylicę
• trawy/zboża
• ambrozję
• owoce pestkowe (śliwka, brzoskwinia)
• banany
• kiwi
• mango
• melony
• papaję
• awokado
• ziemniaki (surowe)
• seler
• pomidor (surowy)
• orzechy ziemne
• kasztany jadalne

- W przypadku innych zespołów, problemy diagnostyczne w dużej mierze wynikają z różnorodności spożywanych pokarmów, dominacji pokarmów już przetworzonych (co znacznie wpływa na zmienność siły uczulającej), a także warunków przechowywania żywności i dodawanych do nich substancji konserwujących, zagęszczających, zakwaszających, a także stabilizatorów, emulgatorów i antyutleniaczy – tłumaczy dr Nowacki.

Czytaj też: Konserwanty, barwniki, polepszacze - ograniczaj chemiczne dodatki do żywności

Rozpoznanie choroby dodatkowo utrudnia fakt, że w medycynie nie istnieje wystarczająco wiarygodny test o wymaganej swoistości i czułości, który umożliwiałby jednoznaczne wskazanie lub/i przewidzenie takiej reakcji.

Stąd diagnostyka klasycznej reakcji krzyżowej bazuje na badaniu z wykorzystaniem alergenów rekombinowanych i nowych technik diagnostycznych, takich jak np. ImmunoCAP ISAC (Immuno Solid-Phase AlleroChip).

- Choć metoda ta jest precyzyjną wskazówką diagnostyczną, niestety pociąga za sobą wysoką cenę badania, co stanowi istotne jej ograniczenie - zaznacza lekarz.

Tabela alergenów krzyżowych - pyłki

Czytaj też: Kalendarz pylenia roślin

Alergia krzyżowa - leczenie

Kluczowym elementem terapii alergii krzyżowej jest oczywiście unikanie czynnika wywołującego objawy chorobowe (jeśli został określony). Przykładem takiego postępowania jest, chociażby dieta eliminacyjna. Nie należy jednak stosować jej "na wszelki wypadek", lecz wykluczać ewentualne produkty spożywcze po zaobserwowaniu symptomów schorzenia bezpośrednio po ich spożyciu.

Lekarz może również zalecić przyjmowanie leków antyhistaminowych, które blokują aktywność histaminy - substancji  pośredniczącej w przebiegu reakcji alergicznej.

Warto pamiętać, że najnowsze leki z tej grupy (tj. II generacji - np. feksofenadyna, desloratadyna czy jedna z najnowocześniejszych substancji - bilastyna, zwalczająca objawy alergicznego nieżytu nosa, alergicznego zapalenia spojówek i symptomy skórne typu pokrzywka, a po aplikacji doustnej działająca do 26 godzin) nie mają wpływu kardiotoksycznego i nie zaburzają czynności psychomotorycznych.

Takie działanie mają natomiast leki antyhistaminowe I generacji (np. antazolina, klemastyna, prometazyna). Leki te - w zależności od wskazań lekarza - należy przyjmować stale bądź doraźnie w przypadku wystąpienia objawów.

W sytuacji zaostrzenia objawów lekarz może zdecydować o konieczności stosowania terapii sterydowej. Glikokortykosteroidy w alergii mogą być podawane doustnie lub dożylnie. Ze względu na to, że ich stosowanie obarczone jest dość licznymi skutkami ubocznymi, wprowadzono do leczenia również glikokortykosteroidy wziewne - podawane bezpośrednio do oskrzeli lub np. donosowo, w dawkach tysiące razy mniejszych niż doustne. Dzięki temu działania niepożądane nie są tak odczuwane przez pacjenta.

Jedną z metod leczenia alergii krzyżowej jest również immunoterapia swoista. Polega ona na regularnym przyjmowaniu alergenów (pierwotnie uczulających - np. pyłek brzozy) w minimalnej dawce, która nie wywołuje objawów alergii, ale stopniowo uodparnia organizm na jej działanie. Pozwala to zrezygnować ze stałej aplikacji leków i wreszcie odetchnąć z ulgą.

Czytaj też: Skuteczne leki na alergię

Tabela alergenów krzyżowych - warzywa i owoce

Przeczytaj także:

• Alergia - objawy, rodzaje, leczenie
• Alergia wziewna: przyczyny, objawy i sposoby leczenia
• Alergia pokarmowa: przyczyny. Lista produktów powodujących alergię pokarmową
• Alergia kontaktowa u dzieci: przyczyny, objawy, leczenie
• Alergia skórna: jak walczyć z uczuleniem
• Alergia czy przeziębienie? Jak odróżnić przeziębienie od alergii?