Problemy z trawieniem? Od czego zależy dobre trawienie

Ból brzucha, kolka, wzdęcia, zgaga, zaparcia to sygnały kłopotów z trawieniem. By się od nich uwolnić, trzeba wiedzieć, że układ pokarmowy to precyzyjny mechanizm złożony ze ściśle ze sobą współpracujących organów. Gdy któryś z nich szwankuje, pojawiają się dolegliwości. Co robić, by każda z jego części działała bez zakłóceń i nie mieć problemów z trawieniem?

Spis treści

1. Przełyk - brama do żołądka
2. Gryzienie pobudza receptory smakowe
3. Jak działa żołądek - siła kwasów trawiennych
4. Jelito cienkie – wytwórnia pokarmu dla tkanek
5. Wątroba produkuje żółć i zatrzymuje toksyny
6. Jelito grube - ostatni etap trawienia
7. Trzustka reguluje poziom cukru
8. Mózg - centrum sterowania trawieniem

Proces trawienia jest długi i skomplikowany. Bierze w nim udział wiele organów wewnętrznych i produkowanych przez nie enzymów.

Przełyk - brama do żołądka

Połknięte jedzenie przez przełyk trafia do żołądka. Umożliwiają to mięśnie, które kurcząc się, przesuwają masę pokarmową w odpowiednim kierunku. Między przełykiem a żołądkiem jest wpust ze zwieraczem, który „wpuszcza” jedzenie i uniemożliwia jego cofanie się. Gdy zwieracz nie chce się otworzyć lub jest nieszczelny, masa cofa się do przełyku i rozwija się choroba refluksowa. Częste drażnienie śluzówki powoduje jej stan zapalny i nadżerki przełyku.

Rady: Unikaj przejadania się i połykaj małe kęsy, żeby zapobiec cofaniu się pokarmu. Bezpośrednio po posiłku nie kładź się, bo pozycja leżąca sprzyja zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku.

Gryzienie pobudza receptory smakowe

Trawienie rozpoczyna się z chwilą, gdy jedzenie trafia do ust. Tutaj je gryziemy i mieszamy ze śliną, by w rezultacie za pomocą zębów i brodawek językowych stworzyć łatwy do przełknięcia kęs. Pod wpływem zawartego w ślinie enzymu – ptialiny – dochodzi do wstępnego rozkładu niektórych węglowodanów, oraz występującego w mięsie glikogenu. Działanie tego enzymu zostaje zahamowane w kwaśnym środowisku żołądka. Gryzienie pobudza receptory smakowe, które prowokują intensywne wydzielanie śliny, soku żołądkowego i trzustkowego, przygotowując kolejne odcinki przewodu pokarmowego do trawienia, zanim dotrze do nich masa pokarmowa.

Rady: Staraj się gryźć pomału, dokładnie mieszając pokarm ze śliną. Dzięki temu do żołądka trafi dobrze rozdrobniona masa, co ułatwi dalszą obróbkę. Umożliwisz też trawienie w ustach niektórych węglowodanów i pobudzisz wydzielanie soku żołądkowego oraz trzustkowego. Aby gryźć prawidłowo, zadbaj o zęby – uzupełnij braki, skoryguj zgryz. Połykając duże kęsy, można zranić śluzówkę przełyku. Lepiej nie popijać jedzenia, lecz między połykaniem kolejnych kęsów pić niegazowaną wodę mineralną. Trawieniu nie służy rozmowa w czasie posiłku, bo z kolejnymi kęsami łykamy powietrze.

Jak działa żołądek - siła kwasów trawiennych

Żołądek od środka wyściela błona śluzowa, od zewnątrz osłania błona surowicza, a między nimi znajduje się mięśniówka. W śluzówce mieszczą się ujścia licznych gruczołów produkujących kwas solny i enzymy wchodzące w skład soku żołądkowego, a także duże ilości śluzu, który ułatwia przesuwanie się pokarmu i chroni błonę żołądka przed drażniącym działaniem soku żołądkowego. Gdy kwasu solnego jest za dużo, może dojść do powstania nadżerki, nawet wrzodów. Białko, kofeina i alkohol pobudzają jego produkcję. Dzięki rytmicznym skurczom i rozkurczom pokarm jest mieszany z sokiem żołądkowym i jeszcze bardziej rozdrabniany. Kwas solny niszczy bakterie, które trafiły do żołądka z jedzeniem i pobudza dwunastnicę do wytwarzania hormonów jelitowych odpowiedzialnych za produkcję soku trzustkowego i żółci. Płyny pozostają w żołądku krótko, szybko przedostają się do dwunastnicy, lekkie śniadanie — 2 godziny, przeciętny obiad 4-5 godzin, obfity posiłek składający się z dań ciężko strawnych – nawet ponad 8 godzin.

Rady: Jedz częściej, ale małe porcje, najlepiej 5 razy dziennie. Nieregularne jedzenie i przejadanie się zaburzają trawienie. Wskutek cykliczności posiłków tworzy się pamięć metaboliczna: szczyt enzymów trawiennych przypada w porze posiłków i pokarm zostaje szybko przetworzony na energię.

Żołądek ma ograniczoną pojemność (może zwiększyć objętość od 1,5 do 6 litrów) – gdy dostarczymy mu ogromną porcję, ścianki rozciągną się i osłabną, więc trawienie będzie dłużej trwać. Pojawi się uczucie ciężaru w brzuchu, wzdęcie czy zgaga. Unikaj potraw i napojów bardzo gorących (podrażniają przełyk i źle działają na żołądek) oraz bardzo ostrych (sprzyjają nadkwasocie).

Jelito cienkie – wytwórnia pokarmu dla tkanek

Z żołądka masa pokarmowa przemieszcza się porcjami do jelita cienkiego, gdzie zachodzą dalsze procesy trawienia. W dwunastnicy (pierwszy odcinek jelita cienkiego) pod wpływem enzymów trzustkowych, tych produkowanych przez ściany jelita cienkiego i żółci z wątroby, następuje rozkład cukrów, tłuszczów i białka. Gotowe do wchłonięcia aminokwasy, glukoza i kwasy tłuszczowe przenikają przez kosmki jelita do naczyń limfatycznych i krwionośnych.

Rady: Jedz produkty z probiotykami (jogurty, napoje) — usprawniają trawienie i wchłanianie składników odżywczych i hamują rozwój bakterii chorobotwórczych w jelitach. Korzystnie działają fermentowane produkty mleczne i kiszonki.

Wątroba produkuje żółć i zatrzymuje toksyny

Wątroba bez przerwy produkuje żółć niezbędną do trawienia tłuszczów. Niewykorzystana żółć spływa do pęcherzyka żółciowego (jest gęsta i dziesięciokrotnie bardziej stężona niż żółć wątrobowa). Organizm wykorzystuje zapas do trawienia obfitych i tłustych posiłków. Krew, przepływając przez wątrobę, pobiera substancje odżywcze, a zostawia toksyczne produkty przemiany materii i szkodliwe związki, które każdego dnia sami wprowadzamy do organizmu.

Rady: Wątrobie szkodzi alkohol, a także kofeina, cukier i tłuszcze trans. Dlatego jeśli wypijesz kawę, nie sięgaj już tego dnia po colę. Gdy zjesz kawałek ciasta, nie jedz czekolady. Potrawy smażone prowadzą do nadmiernego wydzielania soku żołądkowego i obciążają wątrobę, więc zastępuj je gotowanymi, pieczonymi w folii, na ruszcie.

Jelito grube - ostatni etap trawienia

To, czego nie da się strawić, trafia do jelita grubego. Tu jest wchłaniana woda, elektrolity, witaminy oraz produkowana witamina K i niektóre witaminy B. Niewykorzystane resztki zostają przetworzone przez bakterie i przesuwają się w kierunku odbytu. Na skutek impulsu nerwowego ruchy jelita wzmagają się, otwiera się zwieracz odbytu i dochodzi do wypróżnienia. Strawienie większości pokarmów trwa 24 godziny. Czas przechodzenia treści pokarmowej przez jelita jest jednak sprawą indywidualną. O zaparciu mowa jest wtedy, gdy wypróżnienia są rzadziej niż 2 razy w tygodniu.

Rady: Jedz dużo produktów zawierających błonnik (warzywa, owoce ze skórką, produkty gruboziarniste) i pij przynajmniej 2 litry płynów dziennie. Więcej się ruszaj – aktywność fizyczna jest wrogiem zaparć. Znajdź czas na „posiedzenie”. Wstrzymywanie wypróżnienia sprawia, że odruch zanika. Dlatego z toalety należy korzystać wtedy, gdy domaga się tego organizm.

Trzustka reguluje poziom cukru

Bez udziału tego gruczołu niemożliwe byłoby trawienie. Produkuje enzymy i hormony (glukagon i insulinę) regulujące gospodarkę cukrem. Gdy trzustka pracuje źle, w organizmie jest za mało insuliny i rozwija się cukrzyca. Końcowy produkt przetwarzania cukrów, czyli glukoza, zostaje wchłonięty do kosmków jelita cienkiego. Stamtąd wędruje do wątroby i wraz z krwią jest rozprowadzany po całym organizmie. Wątroba może wykorzystać nadwyżkę glukozy do syntezy glikogenu. Gdy nadmiar utrzymuje się długo, przetwarza ją na kwasy tłuszczowe. Wraz z krwią trafiają one do komórek tkanki tłuszczowej i jako tzw. tłuszcze obojętne stanowią w organizmie pewien zapas. Za rozkład tłuszczów odpowiada lipaza trzustkowa. Ponieważ enzym ten rozpuszcza się w wodzie, a tłuszcze w wodzie się nie rozpuszczają, może trawić tylko cząsteczki znajdujące się na powierzchni bryłek tłuszczu. W ich rozkładzie z pomocą przychodzi żółć.

Rady: Wybieraj produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) – przetwory zbożowe z grubego przemiału oraz surowe warzywa i owoce (gotowanie zwiększa IG). Lepiej zjeść surówkę z marchwi niż gotowaną marchewkę z groszkiem. Jedzenie o niskim IG powoduje powolne uwalnianie glukozy do krwi i produkcję niewielkiej ilości insuliny. Produkty takie zwykle zawierają dużo błonnika, szybko dają uczucie sytości, więc mniej zjadamy, nie obciążając przewodu pokarmowego. Trzustka nie lubi piwa!

Mózg - centrum sterowania trawieniem

Trawieniem steruje system nerwowy i hormony wydzielane w układzie pokarmowym. Dzięki wyspecjalizowanym ośrodkom nerwowym sam widok i zapach smakowitych potraw pobudza gruczoły ślinowe do produkcji śliny, a żołądek – soku żołądkowego. Układ nerwowy odpowiada za uczucie głodu i sytości, zawiaduje wydalaniem. Pod wpływem rozciągania się ścian żołądka w miarę jedzenia produkowana jest gastryna – hormon uaktywniający pracę gruczołów żołądkowych wytwarzających enzym trawienny – pepsynogen. W czasie trawienia tłuszczów w jelicie cienkim wydziela się cholecystokinina odpowiadająca za produkcję żółci.

Rady: Dbaj o estetykę potraw. Jedzenie ma być przyjemnością. Napięcie nerwowe powoduje wydzielanie dużej ilości adrenaliny (zaburza produkcję enzymów trawiennych, zakłóca pracę żołądka i jelit). Nadmierna ilość soku żołądkowego drażni śluzówkę przełyku i żołądka, wywołując wzdęcia i zgagę. Grozi to chorobą wrzodową, zapaleniem błony śluzowej żołądka, prowadzi do przewlekłych zaparć. Gwałtowne (pod wpływem stresu) skurcze mięśni żołądka, pęcherzyka żółciowego i jelit powodują bóle brzucha, biegunkę.

miesięcznik "Zdrowie"