Wątroba - budowa i rola w organizmie

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Wątroba to największy z naszych organów, waży prawie dwa kilogramy. Żaden inny narząd nie pełni tyle funkcji, co wątroba. To dlatego, kiedy zaczyna chorować, cierpi cały organizm. Choroby wątroby przebiegają bezobjawowo, dlatego, aby je wykryć, trzeba badać się regularnie. W niektórych przypadkach nie wystarczą same enzymy wątrobowe i USG. Czasem konieczny jest rezonans magnetyczny, a innym razem lepiej sprawdzi się tomograf.

Spis treści

1. Budowa wątroby
2. Funkcje, jakie pełni wątroba w organizmie
3. Objawy chorej wątroby
4. Diagnostyka chorób wątroby
5. Choroby wątroby
6. Zapalenie wątroby typu A,B, C,D oraz E
7. Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
8. Leczenie chorób wątroby
9. Dieta wątrobowa
10. Suplementacja

Wątroba jest jednym z cięższych organów naszego ciała – waży 1,5 kilograma. Umiejscowiona jest przede wszystkim po prawej stronie jamy brzucha, a dokładnie: w prawym, górnym kwadrancie brzucha. Jednak koniec jej lewego płata sięga aż okolic lewego sutka (obszar 6 międzyżebrza).

Budowa wątroby

Wątroba składa się z płata prawego, lewego, czworobocznego i ogoniastego, te z kolei zbudowane są w głównej mierze z hepatocytów, a najmniejszą jednostkę strukturalną wątroby stanowią zraziki.

Około 65% masy całej wątroby stanowią hepatocyty, a 35% - komórki układu siateczkowo-środbłonkowego. Do tych drugich należą komórki Browicza-Kupffera, komórki gwiaździste oraz komórki śródbłonka, które wyściełają naczynia zatokowe. Wszystkie one pełnią bardzo ważną rolę w detoksykacji i odtruwaniu organizmu.

Krew dopływa do wątroby z dwóch różnych źródeł:

• z tętnicy wątrobowej (stanowi 20-30 % dopływu krwi)
• oraz z żyły wrotnej (70-80%).

Żyłą wrotną dopływa krew z różnych narządów m.in.: jelit, trzustki i to dlatego właśnie w wątrobie magazynowane są nadmiary składników odżywczych napływające z poszczególnych odcinków układu pokarmowego, np. glukoza w postaci glikogenu. Z tego też powodu wątroba stanowi główne źródło usuwania toksyn z całego organizmu.

Funkcje, jakie pełni wątroba w organizmie

Wątroba jest niezwykle ważnym narządem, bo pełni ponad 500 różnorodnych funkcji w naszym organizmie. Do najważniejszych z nich należą:

• gromadzenie zapasów glukozy w postaci glikogenu,
• usuwanie nadmiaru toksyn,
• czy produkcja żółci niezbędna do trawienia
• i wchłaniania tłuszczy.

Oprócz tego prawidłowo funkcjonująca wątroba konieczna jest do właściwej przemiany hormonów tarczycy, a mianowicie konwersji T4 w T3, który jest hormonem aktywnym.

Jest też niezbędna do produkcji cholesterolu. Choć ma on złą sławę, bo kojarzymy go z zalepianiem żył i udarami mózgu, to pełni też niezwykle istotne role, np. konieczny jest do produkcji hormonów płciowych oraz błon komórkowych.

Ponad 80% cholesterolu produkowana jest w wątrobie, co oznacza, że jest ona ważnym elementem zachowania równowagi hormonalnej w organizmie. Wątroba pomaga też zwalczać różnego rodzaju drobnoustroje, które pokonują barierę układu pokarmowego i przedostają się do niej przez żyłę wrotną.

Wypuszcza przeciw nim makrofagi, które niszczą patogeny, chroniąc w ten sposób organizm przed rozwojem infekcji.

Objawy chorej wątroby

Paradoksalnie, prawie 90% przypadków chorób wątroby przebiega bezobjawowo lub objawy te są niespecyficzne i charakterystyczne również dla innych schorzeń – mowa np. o większym uczuciu zmęczenia, świądzie skóry, czy bólu prawego barku.

Z tego też powodu choroby wątroby wykrywa się zwykle przypadkowo, podczas rutynowych badań np. medycyny pracy, kiedy dostrzegalne są zmiany w morfologii, czy podwyższone próby wątrobowe.

Również podczas profilaktycznego wykonywania USG brzucha można wykryć jedną z najczęstszych chorób wątroby – czyli stłuszczenie tego narządu. Na USG widać wtedy powiększoną wątrobę. Jednak wątroba nie będzie dawać żadnych oznak, ze względu na to, że jest nieunerwiona.

Czasem tylko, kiedy jest już naprawdę duża, pacjenci mogą odczuć rozpieranie w prawym podbrzeżu, które wynika z rozpychania się wątroby i napierania na torebkę otrzewnej, która już unerwiona jest.

Bardziej charakterystyczne objawy dadzą zaawansowane i ostre postacie chorób wątroby, takie jak:

• marskość wątroby, gdzie możemy dostrzec zażółcenie skóry związane z żółtaczką,
• wodobrzusze
• czy zwiększenie widoczności żył na brzuchu będące konsekwencją poszerzenia krążenia obwodowego.
• Przy marskości wątroby może być też widoczny zanik mięśni oraz zanik owłosienia (u mężczyzn np. na klatce piersiowej).

Diagnostyka chorób wątroby

Diagnozując wątrobę pod kątem zdrowia i jej wydolności, powinniśmy zachować pewną kolejność działań. Na początku wykonujemy więc najprostsze i najłatwiejsze do wykonania (ale też i najbardziej bezpieczne) badania krwi czy USG, a dopiero później przechodzimy do bardziej specjalistycznych badań typu tomografia, czy rezonans magnetyczny (jeśli istnieją ku temu wskazania medyczne).

Z badań krwi wykonuje się najczęściej:

• morfologię,
• ALT (aminotransferaza alaninowa),
• AST (aminotransferaza asparaginianowa),
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza),
• ALP (fosfatazę zasadową),
• bilirubinę.

W morfologii zwraca się np. uwagę na ilość białych krwinek, czy płytek krwi, gdyż obniżone ich wartości mogą sugerować marskość wątroby (bierze się jednak pod uwagę cały kliniczny obraz pacjenta, a nie tylko te badania).

Z kolei ALT i AST to popularne próby wątrobowe, których wzajemny stosunek do siebie może wskazywać na zaistniałe dolegliwości np. o wiele wyższy AST niż ALT występuje przy chorobach alkoholowych wątroby lub marskości. Z kolei podwyższenie obu prób wątrobowych może pojawiać się przy wirusowych zapaleniach wątroby typu B i C.

Odczytując wyniki badań, zawsze trzeba wziąć pod uwagę, że ALT i AST nie są jedynie wskaźnikami chorób wątroby. Na przykład wyższe AST może wskazywać na uszkodzenie mięśni, w tym mięśnia sercowego. Z kolei ALP, który również badamy, aby ocenić stan dróg żółciowych, może być podwyższony w wyniku uszkodzenia kości.

GGTP jest o wiele mniej czułym czynnikiem chorób związanych z wątrobą, jednak kiedy jest podwyższone, wskazuje, że coś się z tym gruczołem dzieje. Bilirubina to z kolei parametr służący do oceny patologii wątroby np. diagnozy zespołu Gilberta, czy też mocnych uszkodzeń samego narządu.

Oprócz badań laboratoryjnych mamy też badania obrazowe, do których należą:

• USG,
• tomografia komputerowa z kontrastem
• oraz rezonans magnetyczny z kontrastem.

Badaniem podstawowym jest USG, które jest na tyle bezpieczne, że można je wykonywać codziennie bez szkody dla organizmu. Jest też na tyle czułym badaniem, że czasem jest lepsze w ocenie niektórych patologii związanych z wątrobą niż tomograf. Tak dzieje się np. w przypadku torbieli, czy stłuszczenia wątroby.

Kiedy istnieją ku temu wskazania lekarskie, wykonuje się tomografię komputerową z kontrastem lub rezonans magnetyczny. Należy jednak pamiętać, że kontrast użyty do tomografii jest nefrotoksyczny, może więc uszkadzać nerki, w związku z czym w niektórych przypadkach lepiej wykonać bardziej szczegółowe badania rezonansem.

Choroby wątroby

Stłuszczenie wątroby

Stłuszczeniowa choroba wątroby to taka, w której kropelki tłuszczu gromadzą się w środku hepatocytów powodując stopniowe stłuszczenie wątroby.

Przyczyną takiego stanu rzeczy są najczęściej:

• alkohol,
• otyłość,
• cukrzyca,
• insulinooporność,

ale także:

• niedożywienie białkowe,
• gwałtowna redukcja masy ciała,
• choroba Wilsona,
• toksyczne działanie niektórych leków,
• długotrwałe odżywianie pozajelitowe,
• hemochromatoza,
• wirus HCV.

Ze względu na to, że kiedyś uważano, iż za stłuszczenie wątroby w głównej mierze odpowiada nadmierne spożycie alkoholu, obecnie dzieli się tę jednostkę chorobową na:

• alkoholowe stłuszczenie wątroby
• oraz niealkoholowe stłuszczenie, które spowodowane jest czynnikami wymienionymi powyżej.

Stłuszczenie wątroby zwykle rozpoznaje się na obrazie USG, gdzie wątroba wyróżnia się znaczną echogenicznością narządu (tzw. biała wątroba) i powiększeniem swoich rozmiarów.

Badanie enzymów wątrobowych niewiele wnosi do diagnostyki, bo nie zawsze muszą być one podwyższone przy tym schorzeniu.

Pomocna jest natomiast biopsja wątroby, która pomaga zweryfikować, jaki jest stan tego narządu. Jeśli jest on taki, jaki występuje przeważnie u 85% pacjentów (czyli łagodny, bez zmian w kierunku włóknienia), zaleceniem jest odpowiednia dieta, rezygnacja z alkoholu, jak również próba eliminacji podłoża schorzenia (gdy jest to otyłość, to np. zalecana jest redukcja masy ciała).

Kiedy jednak stan jest ostry, przechodzi w zapalenie i zaczyna się włóknienie, pacjent musi zostać objęty opieką hepatologa, aby nie dopuścić do rozwoju marskości wątroby.

Zapalenie wątroby typu A,B, C,D oraz E

Zapalenie wątroby to stan zapalny wątroby wywołany przez wirusa typu A,B, C lub E, który ze stanu ostrego może przejść w stan przewlekły. Najczęściej można zarazić się wirusem typu B oraz C, a także D. Drogą zakażenia są w tym przypadku kontakty seksualne oraz kontakt z krwią chorego (można się zarazić np. u kosmetyczki lub u stomatologa, którzy źle zdezynfekowali narzędzia po poprzednich klientach). Wirusy te mogą być też przeniesione z matki na dziecko w trakcie porodu.

Z kolei wirus typu A i E infekuje dostając się do organizmu człowieka drogą pokarmową. W Europie jest jednak rzadki, występuje raczej w krajach o bardzo ciepłym klimacie i niskim poziomie higieny ogólnej.

Proces zakażania wirusem typu B i C oraz jego replikacji bywa podobny. Do 6 miesięcy od zainfekowania, kiedy mamy do czynienia z zapaleniem ostrym, wirus może się replikować, a chory może (ale nie musi) odczuwać objawy:

• osłabienia,
• nudności,
• bólu brzucha,
• czasem może wystąpić żółtaczka.

Natomiast po 6 miesiącach albo pacjent przechodzi w samoistny stan wyzdrowienia, albo zakażenie zmienia się u niego w stan przewlekły.

W przypadku wirusa typu B, stan przewlekły dotyka około 5 % osób zakażonych, z kolei przy wirusie typu C jest to aż 80 %. W miarę upływu czasu przewlekłe zapalenie wątroby może doprowadzić do znacznego uszkodzenia hepatocytów, a następnie do marskości wątroby. Wirus typu D nie może z kolei replikować się bez obecności wirusa typu B. Jeśli więc dana osoba jest zaszczepiona na wirusa typu B, zapobiegnie rozwojowi infekcji.

Wirus typu A nie przechodzi w stan przewlekły i odznacza się znikomą śmiertelnością. Przebieg zakażenia bywa łagodny. Z kolei wirus typu E, którym można zarazić się najczęściej na terenach Azji, może przejść w stan przewlekły.

Badania diagnostyczne w kierunku wykrycia zakażenia wirusem wątroby to badania krwi, które mają na celu wykrycie konkretnego antygenu:

• anty-HCV,
• anty-HDV
• lub np. anty-HBs.

Z tym, że aby sprawdzić np. czy zakażenie jest w fazie ostrej, czy przewlekłej, bada się różne klasy tych przeciwciał. Na przykład w fazie ostrej, w przypadku wirusa typu B bada się krew w kierunku HBeAg, który pojawia się w przeciągu tygodnia od wystąpienia HBsAg (które świadczy o zakażeniu i utrzymuje się do 4-6 miesięcy).

Antygen HBeAg utrzymuje się w fazie ostrej przez 3-9 tygodni. Jest on wskaźnikiem intensywnego powielania się wirusów.

Z kolei przeciwciała anty-HBc IgG świadczą o tym, że pacjent był w ogóle zarażony wirusem typu B, utrzymują się bowiem przez całe życie po zakażeniu (nie pojawiają się w fazie ostrej).

Oprócz tego, przy podejrzeniu fazy ostrej wirusa, bada się enzymy wątrobowe typu AlAT czy AspAT, gdyż w tym okresie są one znacznie podwyższone.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AZW), jak każda choroba autoimmunologiczna, polega na tym, że organizm atakuje własne tkanki – w tym przypadku wątrobę. Doprowadza to do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego, który w konsekwencji prowadzi do marskości wątroby. Podłoże rozwoju tej choroby nie jest znane.

Tak jak w przypadku innych chorób autoimmunologicznych wpływ mają tu zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki infekcyjne, toksyczne lub przyjmowane leki. Rozpoznanie autoimmunologicznego zapalenia wątroby opiera się o wykluczenie innych chorób zapalnych wątroby oraz wykonanie specyficznych badań.

Objawy choroby nie są charakterystyczne (lub nie ma ich wcale) i dlatego pacjent zwykle późno dowiaduje się, że na coś choruje.

W celu stwierdzenia autoimmunologicznego zapalenia wątroby wykonuje się badania charakterystycznych przeciwciał np. ASMA, ANA, jak również bada się krew w celu sprawdzenia, czy u pacjenta jest podwyższony poziom aminotransferaz i hipergammaglobulinemia, które wskazywałyby na AZW.

Oprócz tego wykonuje się badania hispatologiczne, gdyż nacieki limfocytów i plazmocytów w przestrzeniach wrotnych oraz martwica kęsowa są charakterystyczne dla tej choroby.

Diagnostyka przeciwciał w kierunku autoimmunologicznego zapalenia wątroby obejmuje przede wszystkim:

• przeciwciała przeciwmitochondrialne (AMA),
• narządowo niespecyficzne przeciwciała przeciwjądrowe (ANA),
• przeciwciała przeciw mięśniom gładkim (SMA),
• wątrobowo-nerkowe przeciwciała przeciwmikrosomalne (anty-LKM1),
• przeciwciała przeciw wątrobowo specyficznym antygenom błonowym (anty-LSP),
• przeciwciała reagujące z antygenami wątroby i trzustki (anty-LC1).

Badania przeciwciał pozwalają na podział AZW na różne podtypy.

Encefalopatia wątrobowa

Encefalopatia wątrobowa nie jest stricte chorobą wątroby, lecz następstwem ostrego lub przewlekłego uszkodzenia wątroby, które powoduje zmiany w OUN (ośrodkowym układzie nerwowym). Jest zespołem zaburzeń neuropsychiatrycznych wynikającym ze złego funkcjonowania wątroby i niedostatecznego usuwania przez nią toksyn.

Upośledzenie hepatocytów, będące konsekwencją ich obumarcia lub złego funkcjonowania, powoduje, że wątroba nie jest w stanie skutecznie dokonywać detoksykacji organizmu, czego konsekwencją jest nagromadzenie w krążącej krwi neurotoksyn takich jak np.:

• kwasy tłuszczowe,
• fenole,
• czy amoniak.

Zbyt wysokie ich stężenie prowadzi do zwiększonej dyfuzji toksyn na granicy krew-mózg, co prowadzi do zmian na poziomie OUN, a szczególnie mózgu. To dlatego niewydolność wątroby, która wpływa na zakłócenia pracy ośrodkowego układu nerwowego, skutkuje zaburzeniami zachowania np.:

• uczuciem niepokoju,
• pogorszoną pamięcią,
• wolniejszymi reakcjami na bodźce,
• spowolnionym refleksem,
• czy też zaburzeniami świadomości objawiającymi się jako nadmierna senność.

Diagnostyka encefalopatii wątrobowej obejmuje przede wszystkim badanie poziomu amoniaku we krwi. Lekarze stosują też testy neurofizjologiczne i neuropsychometryczne. Pomocnym badaniem obrazowym może być też w tym przypadku rezonans magnetyczny, dzięki któremu można ocenić metabolizm komórek nerwowych.

Marskość wątroby

Marskość wątroby jest konsekwencją stanu zapalnego wątroby i jej włóknienia, w wyniku czego dochodzi do wypierania zdrowego miąższu wątroby przez zwłóknioną tkankę.

Włóknienie tkanki spowodowane jest przez wspomniany proces zapalny, który może toczyć się w wyniku:

• infekcji wirusowej,
• autoimmunologicznego zapalenia wątroby,
• uszkodzenia toksycznego przez alkohol,
• czy też jako konsekwencja przewlekłego stłuszczenia wątroby.

Włóknista, martwa tkanka powoduje zmianę przebiegu krążenia przez wątrobę, dlatego dochodzi do powikłań m.in. w postaci krążenia obocznego.

Kryteria podziału marskości wątroby są różne. Jeśli bierzemy pod uwagę zmiany morfologiczne, jakie zachodzą w wątrobie na skutek tej jednostki chorobowej, wyróżnić możemy marskość:

• drobnoguzkową,
• wieloguzkową
• oraz postać mieszaną.

Z kolei biorąc pod uwagę aktywność procesu chorobowego możemy podzielić ją na:

• aktywną
• lub nieaktywną,

a także na:

• wyrównaną
• lub niewyrównaną.

Podziały te są istotne z punktu widzenia klinicznego, kiedy lekarz musi zdecydować, czy pacjent znajduje się już w takim stanie, że konieczna jest transplantacja wątroby.

Objawy marskości zwykle nie są jednoznaczne. Pacjenci mogą, ale nie muszą mieć wymienionych niżej symptomów. A należą do nich:

• powiększenie ślinianek,
• biegunki,
• powiększenie wątroby oraz śledziony,
• nadciśnienie płucne,
• powracające krwawienia nosa,
• siniaki na skórze,
• grubofaliste drżenia rąk,
• zespół wątrobowo-nerkowy,
• zespół wątrobowo-płucny,
• zespół wątrobowo-sercowy,
• zanik masy mięśniowej,
• pajączki na nogach,
• zażółcenie białkówek i powłok skórnych,
• rumień dłoniowy i podeszwowy,
• świąd skóry,
• wodobrzusze,
• krwawienia z przewodu pokarmowego,
• męczliwość,
• spadek wagi.

Rak wątroby

Rak wątroby może być pierwotny wywodzący się z komórek wątroby lub mieć charakter wtórny – będąc przerzutem z innych narządów. Ta druga sytuacja, wbrew pozorom nie jest rzadka.

Unaczyniona mocno wątroba zbiera bowiem krew z różnych narządów, łatwo więc o przerzuty – w szczególności z jelita grubego. Bardzo często zdarza się tak, że nowotwór w jelicie grubym nie daje o sobie znać, a przypadkowe USG brzucha ujawnia zmiany na wątrobie. Po bardziej szczegółowych badaniach okazuje się, że główne źródło choroby znajduje się w jelicie grubym.

Pierwszymi objawami raka wątroby mogą być:

• wzdęcia brzucha,
• kolki,
• dyspepsja,
• zaburzenia rytmu oddawania stolca
• lub bóle brzucha.

Warto wtedy zrobić USG, które pomoże we wstępnej diagnostyce. Kolejnym krokiem jest wykonanie badania krwi, zwłaszcza sprawdzenie poziomu płytek krwi, czasu krzepnięcia, bilirubiny, poziomu cukru.

Oprócz tego wykonuje się badania typu: rezonans magnetyczny i tomografię komputerową. Warto też wykonać rtg klatki piersiowej. Jeżeli podejrzewa się, że jest to guz neuroendokrynny, wykonuje się badanie krwi, sprawdzając poziom chromograniny A – białka uwalnianego z komórek neuroendokrynnych. Jeśli jest on podwyższony, świadczy o obecności tego typu guza.

Leczenie chorób wątroby

Kiedy mamy do czynienia z najbardziej popularną jednostką chorobową, czyli stłuszczeniem wątroby, wówczas, w zależności od przyczyny – eliminuje się u pacjenta picie alkoholu, zmienia dietę na taką z ograniczeniem prostych węglowodanów, zwłaszcza fruktozy, zaleca się spożywanie przeciwzapalnych kwasów omega-3, zachęca do zwiększonej aktywności fizycznej, która pomaga zredukować nadmierną masę ciała.

Poza tym stosuje się leki roślinne na bazie ostropestu, które działają ochronnie na hepatocyty, wspiera się pacjenta suplementacją witamin z grupy B, które pomagają przy procesach przemian zachodzących w wątrobie.

Przy wirusowych zapaleniach wątroby stosuje się różne formy leczenia. W przypadku wirusa typu B podaje się pacjentowi np. interferony oraz analogi nukleozydowe (np. telbiwudynę) i analogi nukleotydowe (np. adefowir).

Głównym celem terapii jest zahamowanie replikacji wirusa. Przy wirusie typu C stosuje się terapię dwu- lub trzylekową.

• W terapii dwulekowej stosuje się np. pegylowany interferon i rybawirynę.
• W trójlekowej dołączony zostaje boceprevir.

Zakażenia wirusem typu A i E w fazie ostrej nie są leczone, chyba że występują powikłania, które zmuszają do hospitalizacji pacjenta.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby leczy się przede wszystkim lekami immunosupresyjnymi oraz kortykosteroidami.

Jeśli pacjent choruje na encefalopatię wątrobową, pacjentowi podaje się np. asparaginian ornityny. Dawkowanie zależne jest od stopnia zaawansowania choroby.

Przykładowo:

• w encefalopatii stopnia 1 stosuje się doustną dawkę 6-9 g na dobę,
• w stopniu 2: 9-18g na dobę,
• a w stopniu 3 oraz 4: 10-40g na dobę.

Istotnym elementem leczenia encefalopatii wątrobowej jest też leczenie zaparć, gdyż prowadzą one do nadmiernego gromadzenia toksyn w organizmie. W celu poprawy defekacji, pacjentom podaje się laktulozę lub makrogole.

Oprócz tego ważna jest diagnostyka w kierunku ukrytych krwawień z przewodu pokarmowego, które mogą prowadzić do nadmiernej ilości białka w organizmie, a w związku z tym zwiększenia ilości szkodliwego amoniaku. Jeśli zostaną one wykryte, u chorych stosuje się dietę z ograniczeniem białka.

Najlepszą formą leczenia przy raku wątroby jest leczenie chirurgiczne. Można też stosować radioterapię lub podawać izotopy do wątroby, które będą niszczyć zmiany.

Przy przerzutach z innych narządów np. jelita grubego, usuwa się zmianę w jelicie, wątrobie. Później można zastosować chemioterapię, radioterapię, termoablację. Wykonuje się też transplantację wątroby przy nowotworach neuroendokrynnych lub przy raku pierwotnie komórkowym wątroby.

Dieta wątrobowa

Dieta przy stłuszczeniu wątroby

Nie ma jednej wspólnej diety wątrobowej dla wszystkich jednostek chorobowych związanych z wątrobą. Zalecenia żywieniowe różnią się bowiem w zależności od stanu klinicznego pacjenta, objawów, tolerancji pewnych pokarmów, masy ciała. Inaczej żywić się będzie pacjent z niewyrównaną marskością wątroby i niedoborami składników odżywczych, a jeszcze inaczej osoba z otyłością i stłuszczeniem wątroby.

W przypadku osób ze stłuszczeniem wątroby i współtowarzyszącą temu otyłością, stosuje się dietę redukcyjną. Nie obcina się jednak diety więcej niż o 500 kcal, gdyż nadmiar uwolnionych nagle kwasów tłuszczowych sprzyjałby stłuszczaniu się wątroby.

Celem redukcyjnego typu żywienia jest likwidacja nadmiaru tkanki tłuszczowej, której to zbyt duża ilość sprzyja powstawaniu stanów zapalnych oraz wywołuje insulinooporność – będącą główną przyczyną niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Przy stłuszczeniu, u którego podłoża stoi nadmierna ilość wypijanego alkoholu, konieczne jest zupełne odstawienie trunków.

Oprócz tego zarówno w NFLD (niealkoholowym stłuszczeniu wątroby), jak i wersji alkoholowej, ogranicza się podaż prostych węglowodanów, głównie słodyczy, jak również tłuszczy. Ograniczenia dotyczące tłuszczu dotyczą zwykle tych przetworzonych, typu trans.

Dobrze widziane jest natomiast spożywanie w rozsądnych ilościach tłuszczy typu: omega-9, omega-3, omega-6.Wpływają bowiem korzystnie na gospodarkę lipidową.

Przy stłuszczeniu wątroby bardzo ważna jest też redukcja fruktozy, szczególnie tej, która występuje w postaci dodatków do soków, żywności przetworzonej.

Przy tej jednostce chorobowej zalecenia są bardzo podobne do tych, jakie stosuje się u pacjentów z dyslipidemią: zwiększona zostaje podaż błonnika, wprowadzane są produkty redukujące nadmiar cholesterolu oraz żywność z fitosterolami, a także białko sojowe. Zalecanymi formami diety są tu dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH.

Dieta przy zapaleniu wątroby

Przy wirusowym zapaleniu wątroby żywienie będzie zależne od tego, czy mamy do czynienia ze stanem ostrym, czy przewlekłym. W tym pierwszym pacjenci źle tolerują tłuszcze, więc wprowadza się znaczne ograniczenie tłustych pokarmów. Źródłem energii stają się wtedy węglowodany, a białko pozostaje w ilości podobnej do tej, jaką spożywa człowiek zdrowy, czyli 1 gram białka na 1 kg masy ciała. Trzeba dodać, że taka dieta jest krótkotrwała i nie należy jej przeciągać, gdyż jest dietą niedoborową.

Kiedy stan zapalny wątroby z ostrego przejdzie w przewlekły, u chorego stosuje się dietę urozmaiconą, bogato odżywczą, podobną do tej, jaką stosuje ludzie zdrowi. Z tym, że ilość białka w diecie zostaje zwiększona do 1,2 gram do 1,5 gram na 1 kg masy ciała na dobę. Źródłem takiego białka powinno być:

• chude mięso,
• dobrej jakości wędliny,
• jajka,
• produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu.

Natomiast tłuszcze, w zależności od tolerancji, powinny stanowić 30-35 % energii z dostarczanej diety.

Dieta przy marskości wątroby

Żywienie w marskości wątroby zależy od tego, czy jest ona niewyrównana, czy wyrównana. W pierwszym przypadku pacjent jest niedożywiony, trzeba więc zwiększyć kaloryczność jego diety i dostarczyć większej ilości składników odżywczych. Poza tym ze względu na towarzyszące dolegliwości np. wodobrzusze, żylaki przełyku, często musi mieć zmienioną konsystencję pożywienia.

Powinien mieć też zwiększoną częstotliwość spożywanych posiłków – nawet do 7. Ważne, by ostatni drobny posiłek zjadał tuż przed snem, gdyż zapobiega to porannej hipoglikemii.

Ze względu na tak dużą ilość posiłków powinny być one niewielkiej objętości i mieć formę przekąskową. U chorych z wyrównaną marskością wątroby, nie stosuje się ograniczeń żywieniowych, jednak ich dieta,powinna być wysokoodżywcza, często też ze zwiększoną kalorycznością.

Suplementacja

Aby wspierać regenerację wątroby, warto skorzystać z suplementacji. Należy jednak robić to zawsze pod okiem lekarza lub dietetyka, gdyż niewłaściwie dobrane witaminy lub minerały mogą bardziej zaszkodzić niż pomóc chorej wątrobie.

Na przykład nadmiar witamin rozpuszczalnych w tłuszczach typu: A, D, czy E może kumulować się w wątrobie, a dodane do suplementów żelazo stanowić będzie prawdziwe zagrożenie dla osób z hemochromatozą czy wirusem HCV.

Bezpiecznymi witaminami, które wspierać będą funkcjonowanie wątroby, są wszystkie witaminy z grupy B. Są one rozpuszczalne w wodzie, więc nie grozi ich przedawkowanie, a wspomagają ważne procesy, np. witamina B6 jest niezbędna dla prawidłowego metabolizmu białek oraz właściwego metabolizmu homocysteiny (podobną rolę spełnia witamina B12), a witamina B2, czyli ryboflamina, chroni hepatocyty przed stresem oksydacyjnym.

Istotnym składnikiem suplementów poprawiających pracę wątroby jest asparaginian l-ornityny, który pomaga zamienić toksyczny amoniak (produkowany przez wątrobę w wyniku metabolizmu białek), na mniej szkodliwy mocznik.

Jeśli wątroba jest przeciążona i mechanizm przemiany amoniaku w mocznik zawodzi – dochodzi do zatrucia, kumulacji nadmiaru toksyn, a także wzrostu ryzyka encefalopatii wątrobowej. W związku z tym, warto z pomocą dietetyka dobrać produkt z właściwą dawką l-ornityny.

Ziołowe wsparcie wątroby również jest wskazane, wspomaga bowiem produkcję żółci – takie działanie ma np. mniszek lekarski lub działa hepaprotekcyjnie na komórki wątroby – tu najbardziej wskazany jest ostropest plamisty. Ostropest jest na tyle znanym ziołem o udowodnionym działaniu ochronnym na komórki wątroby, że stosuje się go nawet przy niektórych zatruciach muchomorem.

Substancją, która najkorzystniej wpływa na hepatocyty, a która zawarta jest w ostropeście, jest sylimaryna. Wyróżnia się ona działaniem przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym, immunomodulacyjnym, w związku z czym stosuje się ją zarówno przy toksycznych uszkodzeniach wątroby, jak i stanach zapalnych tego narządu.

Ziołem o udowodnionym, korzystnym działaniu na wątrobę jest Phyllantus niruri występująca w klimacie tropikalnym m.in. Afryce, Ameryce Południowej. W badaniach na zwierzętach udowodniono, że działa ona ochronnie wobec komórek wątroby, kiedy poddane są one działaniu toksycznych substancji np. alkoholu.

Badania in vivo i in vitro pokazały również, że jest ona w stanie hamować replikację wirusa typu B (HBV).

Dominika Wilk