Ślina - skład i funkcje

Ślina jest przezroczystym płynem, wydzielanym przez ślinianki. Możesz ją nerwowo przełykać, może ci jej brakować w ustach, czasem też możesz mieć jej nadmiar. Jaki jest skład śliny i czemu ona służy? Sprawdź, jaką rolę pełni w organizmie.

Spis treści

1. Ślina: główne składniki
2. Dzienna produkcja śliny
3. Regulacja wydzielania śliny
4. Zmniejszone wydzielanie śliny
5. Zwiększone wydzielanie śliny
6. Rola śliny
7. Ślina jako materiał diagnostyczny

Ślina (łac. saliva) jest wydzielana przez ślinianki przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe oraz przez małe gruczoły rozmieszczone w śluzówce jamy ustnej. Ślinianki to gruczoły zbudowane z pęcherzyków połączonych układem cewek, wyprowadzających ślinę do jamy ustnej. Wartość pH świeżej śliny wynosi około 6.6, a na jej ilość wpływa wiele czynników.

Ślina: główne składniki

• woda
• białka
• enzymy: amylaza, lipaza, rybonukleaza, poroteazy
• jony wapnia, fluorkowe, fosforanowe, węglanowe, sodu, potasu, chlorkowe
• mucyny, substancje grupowe krwi, na przykład A, B, H

Dodatkowo:

• przesięk surowiczy
• wydzielina z nosa i gardła
• złuszczone komórki nabłonka
• leukocyty
• drobnoustroje
• resztki pokarmu

Dzienna produkcja śliny

W ciągu 24h powstaje średnio od 0,5 do 1 litra śliny. W trakcie snu szybkość wydzielania śliny gwałtowanie spada, w ciągu dnia ślinianki pracują najintensywniej. Największe wydzielanie śliny występuje tuż przed, podczas i po posiłku. Zapach, smak, a nawet myślenie o jedzeniu prowadzi do wydzielania większej ilości wodnistej śliny.

Wydzielanie śliny jest regulowane przez układ nerwowy, a jej ilość zależy od płci - mężczyźni wydzielają więcej śliny niż kobiety.

Ślina zbierana na czczo jest hipotoniczna, a przy maksymalnym wydzielaniu staje się izotoniczna w stosunku do osocza.

Wraz ze wzrostem objętości śliny rośnie w niej zawartość jonów sodu, wapnia oraz jonów fosforanowych. Wysiłek fizyczny powoduje podwyższenie stężenia jonów sodu.

Regulacja wydzielania śliny

• Ślina wydziela się nieustannie, nawet przy braku bodźców zewnętrznych. Najważniejsze w kontroli pracy ślinianek są: ciśnienie krwi
• praca autonomicznego układu nerwowego

Układ autonomiczny, szczególnie jego część przywspółczulna odgrywa główna rolę w produkcji śliny. Po przecięciu nerwów przywspółczulnych zmniejsza się aktywność wydzielnicza ślinianek i po pewnym czasie zanika tkanka gruczołowa.

Wydzielanie śliny pod wpływem pokarmu w jamie ustnej jest odruchem bezwarunkowym. Po wielokrotnym kojarzeniu bodźców bezwarunkowych z obojętnymi, te ostanie mogą wywoływać taką samą reakcję jak bodźce bezwarunkowe – wydzielanie śliny.

Gruczoły ślinowe, podobnie jak inne gruczoły, np. trawienne podlegają wpływom hormonów. Szczególnie hormony przysadki, hormony tarczycy i hormony nadnerczy modyfikują wydzielanie śliny.

Hormon wzrostu, tyroksyna, kortyzol wpływają pobudzająco na wydzielanie śliny.

Zmniejszone wydzielanie śliny

Zmniejszone wydzielanie śliny to zjawisko występujące u mężczyzn i kobiet w różnym wieku. Objawia się:

• suchością w jamie ustnej
• utrudnieniem mowy
• trudnościami ze spożywaniem suchego pokarmu
• bólem związanym z jedzeniem
• ciągłym piciem wody
• pieczeniem
• trudnościami w zakładaniu protezy

Następstwa zmniejszonego wydzielania śliny to głównie próchnica oraz infekcje powodowane przez grzyby.Na redukcje wydzielania śliny ma wpływ wiele czynników:

• zmniejszona liczba zębów
• spadek masy ciała
• niektóre choroby autoimmunologiczne, np. zespół Sjögrena
• radioterapia
• nadciśnienie
• cukrzyca
• depresja
• odwodnienie

Zwiększone wydzielanie śliny

Ślinotok zdarza się rzadko. Fizjologicznie występuje w czasie wyrzynania zębów, podczas miesiączki, w pierwszej połowie ciąży lub pod wpływem określonego zapachu, czy mechanicznego drażnienia.

Zwiększone wydzielanie śliny może mieć związek z patologicznymi procesami. Są to głównie:

• bóle zębów
• choroby neurologiczne: choroba Parkinsona, epilepsja
• zażywanie trucizn
• procesy zapalne toczące się w obrębie gardła i jamy ustnej

Rola śliny

• w ochronie przed próchnicą

Dzięki temu, że ślina produkowana jest nieustannie, z jamy ustnej są eliminowane mikroorganizmy i elementy pożywienia. Główne funkcje śliny, które chronią przed próchnicą to: działanie przeciwbakteryjne, udział w demineralizacji i remineralizacji szkliwa, rozpuszczanie i eliminacja cukrów.

Działanie śliny opiera się na dwóch procesach obrony immunologicznej: swoistych mechanizmach obronnych (obecność immunoglobulin, które wypływają na fagocytozę bakterii i spowalnianie osadzania się kamienia nazębnego) oraz nieswoistych mechanizmach obronnych jakim jest m.in. występowanie lizozymu, który posiada zdolność rozkładania ściany komórkowej bakterii.

• buforowanie środowiska

Zęby są narażone na działanie składników pożywienia, które wykazują niższe pH niż ślina, a po ich spożyciu może dojść do erozji szkliwa. Z pomocą nadchodzą bufory takie jak wodorowęglanowy, które utrzymują stężenie śliny spoczynkowej między 5,7 a 6,2. Kiedy dochodzi do stymulacji gruczołów ślinowych pH wzrasta w wyniku wzrostu stężenia jonów wodorowęglanowych, co chroni przed próchnicą.

Bufory śliny biorą udział w zobojętnianiu kwasów obecnych w płytce nazębnej, dzięki temu eliminowane są bakterie wymagające niskiego pH do przeżycia.

• zwilżanie jamy ustnej, umożliwiając artykulację, trawienie, połykanie
• percepcja bodźców smakowych, temperatury i dotyku

Ślina jako materiał diagnostyczny

Głównymi zaletami śliny jako materiału diagnostycznego jest dostępność oraz nieinwazyjny sposób pobierania próbek do badania

Można określić ryzyko próchnicy na podstawie ilości wydzielanej śliny, jej zdolności buforowych oraz zawartości bakteriiDzięki testom z udziałem śliny istnieje możliwość oznaczenia stężeń: hormonów steroidowych, leków, substancji uzależniających, alkoholu, diagnostyki niektórych chorób oraz wykorzystania śliny w medycynie sądowej.

O autorze

Natalia Młyńska

Studentka kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Jej największą pasją jest medycyna. Uwielbia też sport, głównie bieganie i taniec. Chciałaby swoich przyszłych pacjentów leczyć tak, aby widzieć w nich człowieka, nie tylko chorobę.

Natalia Młyńska