Język: budowa i rola. Choroby języka

Język u ludzi odpowiada za odczuwanie smaku, oprócz tego bierze on udział również i w przeżuwaniu pokarmu - jakie są jednak jeszcze inne jego funkcje? Jak jest zbudowany język, jakie jest jego unaczynienie i unerwienie? Jakie mogą być choroby języka i ich objawy - w przypadku których problemów z językiem konieczne jest odwiedzenie lekarza?

Spis treści

1. Język: budowa zewnętrzna
2. Język: budowa wewnętrzna
3. Język: unaczynienie i unerwienie
4. Język: funkcje
5. Język: choroby

Język jest jednym z narządów, nad którego funkcją na co dzień raczej się szczególnie nie zastanawiamy. W rzeczywistości jednak organ ten posiada zdecydowanie więcej funkcji, niż można by tylko przypuszczać.

Aby jednak język mógł odgrywać swoją rolę właściwie, konieczne do tego jest to, aby miał on odpowiednią strukturę - wbrew pozorom budowa tego niewielkiego narządu jest dość skomplikowana.

Język: budowa zewnętrzna

Przeciętnie ludzki język, mierząc od samego jego początku w nosogardzieli aż do koniuszka, ma długość sięgającą około 10 cm.

Średnia masa języka u mężczyzn wynosi 70 gramów, u kobiet z kolei sięga ona 60 gramów.

Język zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych. Pokryty jest błoną śluzową. Wyróżnia się w jego obrębie trzy części:

• nasadę języka (położoną najgłębiej w jamie ustnej)
• trzon języka
• koniec (wierzchołek) języka

Nasada języka od jego trzonu oddzielona jest przez tzw. bruzdę graniczną - ma ona kształt litery V. Poza nią, na górnej powierzchni języka znajduje się także bruzda pośrodkowa języka, która dzieli go na dwie części - prawą i lewą.

W grzbietowej części języka znajdują się skupiska tkanki limfatycznej, które wspólnie tworzą migdałek językowy. Z kolei na dolnej powierzchni języka błona śluzowa języka układa się w pewien fałd - jest nim wędzidełko języka, które przytwierdza narząd do dna jamy ustnej.

• WĘDZIDEŁKO PODJĘZYKOWE - za krótkie. Kiedy PODCINANIE, a kiedy ćwiczenia?

Błona śluzowa, która pokrywa górną część języka, nie jest jednorodna. Znajdują się na niej liczne twory, z których najważniejsze wydają się brodawki.

Wyróżnia się kilka ich rodzajów: najliczniejsze są brodawki nitkowate, które pełnią funkcję mechaniczną (biorą udział w rozdrabnianiu i mieszaniu pokarmów). Poza nimi na języku znajdują się również brodawki okolone, liściaste oraz brodawki grzybiaste - one również mają funkcję mechaniczną, ale poza tym obecne są w nich kubki smakowe, czyli specjalistyczne komórki receptorowe odpowiedzialne za odbieranie bodźców smakowych.

Poza brodawkami, na powierzchni języka znaleźć można także i różne gruczoły językowe. Wyróżnia się trzy ich rodzaje:

• gruczoły śluzowe
• gruczoły surowicze
• gruczoły mieszane

W obrębie końca języka, po obu stronach jego dolnej części, obecne są gruczoły językowe przednie - one są gruczołami mieszanymi. Wyróżnia się także gruczoły surowicze (nazywane również gruczołami Ebnera), znajdujące się w sąsiedztwie brodawek okolonych i liściastych, a także gruczoły językowe tylne i boczne (będące gruczołami śluzowymi).

Język: budowa wewnętrzna

Już biorąc pod uwagę powyższe można stwierdzić, że budowa języka jest dość zawiła. Nie tylko jednak zewnętrzne części tego narządu mają skomplikowaną budowę - podobnie jest i z wnętrzem języka.

Aby mógł on w pełni sprawnie odgrywać swoją rolę, język musi mieć możliwość wykonywania dużego zakresu ruchów - musi on się m.in. unosić i opadać, cofać i wysuwać czy spłaszczać lub zwężać.

Język ma możliwość wykonywania rozmaitych ruchów dzięki temu, że budują go bardzo liczne mięśnie. Dzieli się je dwojako, na mięśnie zewnętrzne oraz wewnętrzne języka.

Mięśnie zewnętrzne języka to takie, które z jednej strony mają swój koniec w strukturach tego narządu, a drugi całkowicie gdzie indziej - np. w okolicy żuchwy czy kości gnykowej. Do tej grupy zaliczane są:

• mięsień bródkowo-językowy
• mięsień gnykowo-językowy
• mięsień rylcowo-językowy

Drugą grupą mięśni języka są mięśnie wewnętrzne - tutaj wymieniane są z kolei:

• mięsień podłużny górny
• mięsień podłużny dolny
• mięsień poprzeczny
• mięsień pionowy

Język: unaczynienie i unerwienie

Najważniejszym naczyniem tętniczym, które zaopatruje język, jest gałąź tętnicy szyjnej zewnętrznej - tętnica językowa. Poza nią gałązki tętnicze, które unaczyniają język, wywodzą się również i z tętnicy twarzowej oraz tętnicy gardłowej wstępującej.

Jeżeli zaś chodzi o unaczynienie żylne języka, to typowo żyły odpowiadają tętnicom - krew z języka odprowadzana jest przez żyłę językową do żyły szyjnej, czasami zaś kierowana jest ona ku żyle twarzowej.

Unerwienie języka wywodzi się od kilku różnych nerwów czaszkowych. Mięśnie, które odpowiadają za ruchy języka, unerwione są wszystkie przez ten sam nerw - nerw podjęzykowy.

Nieco bardziej skomplikowane jest unerwienie czuciowe języka. Bodźce smakowe z 2/3 przednich tej struktury odbierane są za pośrednictwem struny bębenkowej (będącej gałęzią nerwu twarzowego), z 1/3 tylnej języka smak odczuwany jest z kolei z udziałem nerwu językowego gardłowego.

Czuciowo język jest unerwiony również i przez gałęzie nerwu językowego (pochodzącego od nerwu żuchwowego), nerwu krtaniowego górnego oraz przez włókna pochodzące bezpośrednio od nerwu błędnego.

Język: funkcje

Jedną z podstawowych funkcji języka jest odbieranie bodźców smakowych. Umożliwia mu to obecność na nim wspominanych wcześniej kubków smakowych.

Ludzie ogólnie są w stanie wyczuwać pięć różnych smaków: słony, słodki, kwaśny oraz gorzki i tzw. umami (ciężki do jednoznacznego sprecyzowania – czasami określany jest on jako "mięsny", w innych z kolei opracowaniach można się natknąć na charakteryzowanie smaku umami jako "rosołowego").

W przeszłości panował pogląd, iż poszczególne smaki odczuwane są w ściśle określonych częściach języka. Teoria ta okazała się jednak niezgodna z prawdą, ponieważ tak naprawdę każdy z poszczególnych smaków może być odbierany w dowolnej części narządu smaku.

Inną, nie mniej ważną funkcją języka jest udział w procesach związanych z przyjmowaniem pokarmu. Język nie tylko ma wpływ na rozdrabnianie cząstek pożywienia (co czyni wraz z chociażby zębami), ale i doprowadza do ich mieszania się ze śliną (co jest bardzo ważne, bo w końcu w ślinie obecne są pewne enzymy trawienne).

Poza już wymienionymi, język wspomaga również przełykanie przeżutego w jamie ustnej pokarmu - to dzięki jego ruchom jedzenie przemieszcza się ku przełykowi, aż ostatecznie trafia ono do żołądka.

Język bierze również udział w powstawaniu mowy - niektóre głoski (jak np. "g" czy "k") wypowiadane mogą być przez nas właśnie dzięki temu, że język porusza się wtedy w odpowiedni sposób.

Ostatniej z przytaczanych tutaj funkcji języka raczej nie można znaleźć w profesjonalnych opracowaniach medycznych, aczkolwiek dla wielu osób jest ona po prostu dość ważna. Mowa tutaj o języku jako o strefie erogennej - w końcu to właśnie języka ludzie używają w przypadku różnych bliskich kontaktów cielesnych.

Język: choroby

Podobnie jak zasadniczo każdy inny ludzki narząd, tak i język może być zajęty różnymi procesami patologicznymi. Jednym z częstszych problemów jest zapalenie języka, objawiające się m.in. jego zaczerwienieniem oraz bólem przy połykaniu i jedzeniu.

Różne bywają przyczyny tego schorzenia - doprowadzić może do niego zarówno jakieś zakażenie, jak i uraz mechaniczny języka czy niedokrwistość z niedoboru żelaza, niedobór witaminy B12 czy cukrzyca.

Białawe plamy na języku mogą z kolei być spowodowane rozwinięciem się u pacjenta grzybicy języka (kandydozy). Infekcja ta może pojawić się u dowolnego pacjenta, szczególnie jednak predysponowani do jej wystąpienia są ludzie ze skrajnych grup wiekowych (mowa tu o dzieciach oraz osobach w podeszłym wieku), a także pacjenci z obniżoną odpornością (co może być skutkiem zarówno zakażenia wirusem HIV, jak i efektem przyjmowania jakichś leków immunosupresyjnych).

Uczucie drętwienia i szczypania w języku - w powiązaniu z szeregiem innych dolegliwości - mogą z kolei być spowodowane zespołem pieczenia jamy ustnej (stomatodynią). Problemem w przypadku tej jednostki jest przede wszystkim to, że nierzadko nie udaje się wykryć jakichkolwiek przyczyn jej wystąpienia u pacjenta, dodatkowo przykre objawy - głównie w postaci dolegliwości bólowych - mogą utrzymywać się u chorego nawet przez wiele lat.

W przypadku, gdy pacjent doświadcza nieprzyjemnych objawów związanych z językiem - np. bólu, krwawień czy ograniczenia ruchomości języka lub trudności z połykaniem - zdecydowanie powinien on odwiedzić lekarza.

Wizyty w gabinecie lekarskim nie wolno odkładać szczególnie wtedy, kiedy na języku obecne są oprócz tego jakieś owrzodzenia czy różnego rodzaju guzki - to może być bowiem nawet nowotwór.

Rak języka rozwija się głównie u ludzi w średnim i podeszłym wieku, szczególnie predysponowani do jego wystąpienia są ludzie palący papierosy oraz nadużywający alkoholu.

Ze względu na to, że istnieje możliwość zachorowania na raka języka, z niepokojącymi objawami dotyczącymi tego narządu po prostu trzeba udać się do lekarza. W przypadku, kiedy pacjent zgłosi się do specjalisty, medyk podejmuje się różnicowania ewentualnego nowotworu z innymi możliwymi chorobami języka. Poza tymi, które już wymieniono, w obrębie języka rozwijać się mogą także i m.in.:

• leukoplakia
• liszaj płaski
• opryszczka

Poza powyższymi, do patologii związanych z językiem zaliczane są również makroglosja (powiększenie języka) oraz mikroglosja (tym terminem określa się wyjątkowo mały język).

Z językiem bywa również powiązana halitoza (bardzo nieprzyjemny zapach z ust) - problem może ten bowiem wynikać z nagromadzenia dużych ilości bakterii i innych zanieczyszczeń na powierzchni języka.

Na samym końcu warto wspomnieć o jeszcze innym problemie, którym są zaburzenia smaku. Wyróżnia się kilka ich rodzajów i mogą one polegać zarówno na całkowitym zniesieniu odczuwania bodźców smakowych, ale i na tym, że pacjent będzie odczuwał różne smaki w zdecydowanie wzmożony sposób.

Źródła:

1. DF du Toit, The tongue: structure and function relevant to disease and oral health, SADJ. 2003 Oct;58(9):375-6, 380-3
2. Zaidi, F. N. et al., (2013), Tongue Anatomy and Physiology, the Scientific Basis for a Novel Targeted Neurostimulation System Designed for the Treatment of Obstructive Sleep Apnea. Neuromodulation: Technology at the Neural Interface, 16: 376-386
3. Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy, wyd. II i uzupełnione pod red. W. Woźniaka, wyd. Urban & Partner, Wrocław 2010
4. Interna Szczeklika 2016/2017, red. P. Gajewski, wyd. Medycyna Praktyczna