Gruczolakorak (rak gruczołowy) - gdzie występuje? Objawy i leczenie

Gruczolakorak, inaczej rak gruczołowy, to rodzaj nowotworu złośliwego. Gruczolakorak jest typem histologicznym nowotworu, a więc został wyodrębniony na podstawie budowy mikroskopowej. Gruczolakorak w organizmie człowieka może rozwinąć się wszędzie tam, gdzie znajduje się nabłonek gruczołowy. Istnieje więc wiele możliwych lokalizacji gruczolakoraka, wśród których najczęstszymi są jelito grube, żołądek, płuca, macica, prostata oraz trzustka. Dowiedz się, jak powstaje gruczolakorak, w jaki sposób ustala się rozpoznanie gruczolakoraka, jak określa się rokowanie w gruczolakoraku oraz których narządów może dotyczyć gruczolakorak.

Gruczolakorak (łac. adenocarcinoma) to inna nazwa raka gruczołowego. Aby zrozumieć pojęcie raka gruczołowego, warto poznać podstawowe definicje z zakresu onkologii - czym ogólnie jest rak oraz co sprawia, że konkretny nowotwór możemy nazwać gruczolakorakiem?

Nazwa "rak" oznacza nowotwór złośliwy, wywodzący się z tkanki nabłonkowej. Rak może więc powstać w naszym organizmie wszędzie tam, gdzie znajduje się jakiś nabłonek. Warto również wiedzieć, że w ludzkim ciele istnieją różne rodzaje nabłonka - przykładowo nabłonek płaski, nabłonek urotelialny (dróg moczowych) czy nabłonek gruczołowy. W prawidłowo funkcjonującym nabłonku, stale zachodzą procesy odnowy i namnażania komórek. Procesy te podlegają ścisłej kontroli.

W procesie powstawania nowotworu, czyli tzw. onkogenezy, komórki uciekają spod prawidłowej regulacji - zaczynają niekontrolowanie się namnażać, a ich struktura ulega zaburzeniu. Jeżeli takie zmiany zajdą w obrębie nabłonka, powstaje nowotwór złośliwy tkanki nabłonkowej - rak. Analogicznie do różnych rodzajów nabłonka, w organizmie człowieka mogą rozwijać się różne rodzaje raków - przykładowo rak płaskonabłonkowy, rak urotelialny oraz opisywany rak gruczołowy, czyli gruczolakorak.

Gruczolakorak może powstać wszędzie tam, gdzie znajduje się nabłonek gruczołowy. Nabłonek gruczołowy to rodzaj nabłonka, którego główną funkcją jest produkcja rozmaitych wydzielin. Nabłonek gruczołowy znajduje się w wielu miejscach - w obrębie wszystkich gruczołów naszego organizmu. Rodzaj produkowanej wydzieliny zależy od lokalizacji - może być nią śluz, żółć, ślina, hormony czy enzymy trawienne. Nabłonek gruczołowy wyścieła praktycznie całą długość przewodu pokarmowego - od przełyku, przez żołądek, aż po jelito grube. Komórki nabłonka gruczołowego znajdują się także w oskrzelach, trzonie macicy, prostacie, piersiach, trzustce, drogach żółciowych, śliniankach czy tarczycy. W każdym z wymienionych narządów, w obrębie nabłonka gruczołowego, może rozwinąć się gruczolakorak.

Spis treści

1. Gruczolakorak - rozpoznanie
2. Gruczolakorak - rokowanie
3. Gruczolakorak - najczęstsze lokalizacje

Gruczolakorak - rozpoznanie

Znamy już ogólną definicję gruczolakoraka. Pora więc zadać sobie pytanie: na jakiej podstawie lekarz może stwierdzić, że zdiagnozowany u danego pacjenta nowotwór jest gruczolakorakiem? Pierwsze podejrzenie można wysunąć na podstawie lokalizacji - jeżeli większość danego narządu jest zbudowana z nabłonka gruczołowego, to możemy z dużym prawdopodobieństwem podejrzewać, że zlokalizowany w tym narządzie nowotwór złośliwy będzie gruczolakorakiem.

Przykładowo, aż 95% złośliwych nowotworów żołądka oraz 80% nowotworów złośliwych macicy stanowią gruczolakoraki. Żaden narząd nie jest jednak w pełni jednolity pod względem mikroskopowym - proces nowotworowy może wywodzić się z innych komórek niż nabłonek gruczołowy. Dodatkowo, rozpoznana zmiana może być również nowotworem niezłośliwym, bądź mieć zupełnie inny charakter (np. zapalny).

Do pewnego rozpoznania gruczolakoraka konieczne jest więc ocena tkanki nowotworu pod mikroskopem, czyli badanie histopatologiczne. Materiał do badania może zostać uzyskany podczas biopsji, czyli pobrania fragmentu tkanki nowotworowej do badania, lub podczas zabiegu operacyjnego usunięcia nowotworu. Częściej jednak korzysta się z pierwszej możliwości - wcześniejsze badanie histopatologiczne daje wiele cennych informacji, przydatnych przy planowaniu leczenia.

Gruczolakorak - rokowanie

Rozpoznanie gruczolakoraka, jako podtypu nowotworu złośliwego, budzi duże obawy pacjentów. Czy diagnoza gruczolakoraka pozwala na natychmiastowe określenie rokowania u danej osoby? Niestety nie - rozpoznanie "gruczolakorak" oznacza jedynie budowę mikroskopową nowotworu oraz fakt, że punktem jego wyjścia był nabłonek gruczołowy.

Rokowanie w każdym przypadku gruczolakoraka może być inne - istnieją zarówno gruczolakoraki dające szansę na pełne wyleczenie, jak i gruczolakoraki wiążące się ze znacznie gorszym rokowaniem.

Aby uzyskać pełne informacje na temat rokowania, konieczne jest uzyskanie kompletnego obrazu choroby nowotworowej – przede wszystkim stopnia zaawansowania oraz stopnia złośliwości histologicznej. W onkologii informacje te nazywa się (z j.angielskiego) staging oraz grading. Staging, czyli stopień zaawansowania nowotworu, informuje nas o wymiarach pierwotnego guza, zajęciu okolicznych węzłów chłonnych oraz obecności przerzutów odległych.

Na podstawie tych cech, dla większości nowotworów złośliwych wyróżnia się 4 stopnie zaawansowania klinicznego – od I do IV. Grading, czyli stopień złośliwości histologicznej, dotyczy budowy komórek nowotworowych. Komórki nowotworu o cechach niskiej złośliwości otrzymują zwykle stopień G1, pośredniej - G2, a wysokiej - G3.

Dopiero posiadając powyższe informacje, możemy ocenić rokowanie u pacjenta z rozpoznanym gruczolakorakiem. Nietrudno się domyślić, że gruczolakorak w I stopniu zaawansowania klinicznego, posiadający cechę G1 wiąże się ze znacznie lepszym rokowaniem niż gruczolakorak zaawansowany w stopniu IV, o złośliwości histologicznej G3. '

Należy również pamiętać, że na rokowanie u każdego pacjenta mają wpływ dodatkowe czynniki, takie jak lokalizacja nowotworu, obecność chorób współistniejących czy możliwość zastosowania radykalnej terapii onkologicznej.

Gruczolakorak - najczęstsze lokalizacje

Istnieje wiele możliwych lokalizacji gruczolakoraka. Cechą wspólną wszystkich gruczolakoraków jest miejsce rozwoju nowotworu, a więc nabłonek gruczołowy. Gruczolakoraki różnych narządów mogą jednak mieć zupełnie odmienne cechy kliniczne – przykładowo, gruczolakorak trzonu macicy stosunkowo wcześnie powoduje objawy w postaci nieprawidłowych krwawień, natomiast gruczolakorak żołądka bardzo długo pozostaje bezobjawowy.

Różnorodna lokalizacja gruczolakoraków wpływa również na odmienne sposoby ich leczenia. Poniżej przestawiono charakterystyczne cechy najczęściej występujących gruczolakoraków.

• gruczolakorak jelita grubego

Gruczolakorak to najczęstsza postać raka jelita grubego. Objawami gruczolakoraka jelita grubego mogą być: bóle brzucha, niedokrwistość, obecność krwi w stolcu oraz zmiana rytmu wypróżnień.

Gruczolakorak jelita grubego w większości przypadków rozwija się na podłożu nowotworu niezłośliwego – gruczolaka. Według aktualnej wiedzy medycznej, transformacja łagodnego gruczolaka w nowotwór złośliwy zajmuje min. 10 lat. Dzięki temu istnieją możliwości skutecznej profilaktyki gruczolakoraka jelita grubego.

Badaniem przesiewowym w kierunku tego nowotworu jest kolonoskopia, zalecana wszystkim pacjentom po 50. roku życia. Jeżeli podczas kolonoskopii zostaną uwidocznione gruczolaki, ich usunięcie znacząco zmniejszy ryzyko powstania gruczolakoraka jelita grubego.

• gruczolakorak żołądka 

Gruczolakorak żołądka rozwija się w obrębie gruczołów żołądkowych. Gruczolakorak stanowi aż 95% wszystkich nowotworów złośliwych żołądka. Zachorowalność na gruczolakoraka żołądka w Polsce systematycznie spada, niemniej jednak większość przypadków rozpoznawanych jest w wysokim stopniu zaawansowania.

Badaniem wykazującym największą skuteczność w wykrywaniu raka żołądka jest gastroskopia połączona z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Najlepsze rokowanie w gruczolakoraku żołądka dotyczy tych pacjentów, u których istnieje możliwość pełnego wycięcia nowotworu podczas zabiegu operacyjnego.

• gruczolakorak płuca

Istnieje wiele typów histologicznych raka płuca, różniących się rokowaniem oraz stopniem odpowiedzi na różne rodzaje leczenia. Gruczolakorak płuca stanowi około 30% wszystkich przypadków raka płuca.

Charakterystyczne cechy tego nowotworu to lokalizacja w obwodowych (zewnętrznych) częściach płuc, możliwość wystąpienia u pacjentów niepalących, a także przewaga występowania wśród kobiet.

Metoda leczenia gruczolakoraka płuca zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania nowotworu. We wczesnych stadiach choroby największą rolę odgrywa leczenie chirurgiczne. W stadiach późniejszych, a także w formie terapii uzupełniającej, stosuje się chemioterapię oraz tzw. terapie celowane.

• gruczolakorak trzonu macicy

Gruczolakorak trzonu macicy rozwija się w endometrium, czyli błonie śluzowej wyściełającej od wewnątrz macicę. Gruczolakorak trzonu macicy to przykład nowotworu, który w większości przypadków daje wczesne objawy kliniczne – nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych. Dzięki temu diagnoza stawiana jest szybko, a wczesny zabieg operacyjny w wielu przypadkach pozwala na całkowite wyleczenie.

Gruczolakorak trzonu macicy należy do nowotworów hormonozależnych. Oznacza to, że jego rozwój jest związany z nadmierną, nieprawidłową działalnością żeńskich hormonów płciowych – estrogenów.

Istotnym czynnikiem ryzyka, który prowadzi do zaburzeń hormonalnych i zwiększa ryzyko wystąpienia tego nowotworu, jest otyłość.

• gruczolakorak prostaty

Rak prostaty to drugi co do częstości nowotwór złośliwy u mężczyzn. W większości przypadków gruczolakoraka prostaty cechuje stosunkowo powolny wzrost. Dzięki temu choroba jest często wykrywana w stadium ograniczonym, które daje możliwość pełnego wyleczenia.

Gruczolakorak prostaty może przebiegać bezobjawowo lub powodować zaburzenia oddawania moczu (np. częstomocz). Podstawową metodą leczenia raka prostaty jest zabieg chirurgiczny, polegający na usunięciu prostaty wraz z pęcherzykami nasiennymi (tzw. prostatektomia).

Alternatywą dla operacji może być radioterapia, natomiast najczęściej stosowaną metodą leczenia uzupełniającego jest hormonoterapia. Rozwój gruczolakoraka prostaty jest bowiem powiązany z oddziaływaniem męskich hormonów płciowych – androgenów.

• gruczolakorak trzustki

Gruczolakorak to najczęstszy rodzaj nowotworu złośliwego trzustki – stanowi ok. 90% wszystkich przypadków. Gruczolakorak trzustki to przykład gruczolakoraka o poważnym rokowaniu i niesatysfakcjonujących wynikach leczenia. Chorobę w większości przypadków wykrywa się dopiero w stadium zaawansowanym.

Główne problemy dotyczące gruczolakoraka trzustki to długi okres bezobjawowy, brak badań przesiewowych dających szansę wczesnego wykrycia nowotworu oraz znaczne trudności operacyjne (trzustka to jeden z najtrudniej dostępnych dla chirurgii narządów).

Czytaj też: Gruczolak: łagodny nowotwór. Rodzaje, objawy i leczenie gruczolaków

Krzysztofa Białożyt