COVID-19: objawy, przebieg, leczenie, powikłania, zapobieganie

COVID-19 to ostra choroba zakaźna układu oddechowego. Wywołuje ją wirus SARS-CoV-2 zaliczany do koronawirusów. COVID-19 może przebiegać bezobjawowo, jednak w wielu przypadkach daje objawy od łagodnych przez umiarkowane po ciężkie, wymagające hospitalizacji, nierzadko kończy się również śmiercią. Jakie są objawy COVID-19, jak leczy się tę chorobę, jakie powikłania daje i jak uchronić się przed COVID-19?

COVID-19 - to skrót od angielskich słów Coronavirus Disease 2019. O COVID-19 świat po raz pierwszy usłyszał w grudniu 2019 r., kiedy to w mieście Wuhan w prowincji Hubei rozpoznano serię zachorowań na zapalenie płuc o nieznanej przyczynie. Wirusa, który wywoływał chorobę, początkowo nazwano 2019-nCoV (novel coronavirus), obecnie nosi on nazwę SARS-CoV-2.

Chińscy badacze sugerowali wówczas, że chorzy zarazili się nieznanym wirusem od nietoperzy, potencjalnym nosicielem pośrednim mogą być również łuskowce.

Wirus jest wysoce zakaźny, co w połączeniu z podatnością populacji, które dotąd nie miały z nim styczności doprowadziło do wybuchu epidemii - ilość zachorowań rosła tak gwałtownie, że WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) już 30 stycznia 2020 r ogłosiła stan zagrożenia dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym w wyniku epidemii. 11 marca 2020 r ogłoszono stan pandemii COVID-19.

COVID-19 - objawy

Objawy COVID-19 przypominają objawy innych infekcji układu oddechowego, dlatego początkowo łatwo pomylić ją z przeziębieniem lub grypą.

U chorych na COVID-19 najczęściej pojawia się gorączka, kaszel, ból mięśni oraz zmęczenie, rzadziej występującymi objawami COVID-19 są natomiast ból gardła, ból głowy, biegunka, utrata węchu i smaku, zapalenie spojówek, wysypka oraz przebarwienia na palcach u rąk i na stopach.

U części chorych na COVID-19 występują poważne objawy zarażenia, takie  jak duszności, problemy z oddychaniem, ból w klatce piersiowej, problemy z poruszaniem się i z mówieniem.

Warto podkreślić, że objawy COVID-19 są różne u różnych osób - nie u wszystkich chorych przebiegają także z podobną intensywnością.

Pojawiają się zwykle po 5 dniach od kontaktu z wirusem, ale mogą również wystąpić wcześniej lub później - nawet po 14 dniach.

Spis treści

1. COVID-19 - objawy
2. COVID-19 - rozpoznanie. Testy na COVID-19
3. COVID-19 - zakażenie i przebieg
4. COVID-19 - leczenie
5. COVID-19 - powikłania
6. COVID-19 - śmiertelność
7. COVID-19 - jak się chronić?

COVID-19 - rozpoznanie. Testy na COVID-19

By potwierdzić COVID-19, nie wystarczy tylko analiza objawów: konieczne jest wykonanie  specjalistycznych testów. Obecnie jedynymi testami, jakie zaleca Światowa Organizacja Zdrowia w celu potwierdzenia aktywnego zakażenia są testy RT-PCR, czyli tzw. testy molekularne, które - w dużym uproszczeniu - wykrywają obecność RNA koronawirusa (materiału genetycznego wirusa SARS-CoV-2).

Materiał do badania pozyskiwany jest w trakcie wymazu z nosa lub gardła pacjenta za pomocą specjalnego patyczka - tzw. wymazówki.

Badanie w kierunku COVID-19 powinny wykonać osoby, które mają objawy COVID-19, przede wszystkim kaszel, gorączkę, duszności, a także osoby, mające bliski kontakt z kimś, kto zachorował na COVID-19.

Jest ono zalecane również osobom powracające z rejonów, w których notuje się wysoką ilość zakażeń koronawirusem i tym, którzy pracują (lub odwiedzają) szpital, w którym leczeni są pacjenci chorzy na COVID-19.  Testy na COVID-19 można wykonać zarówno w ramach NFZ (na testy kierują obecnie m.in. lekarze POZ), jak i odpłatnie, w placówkach prywatnych.

COVID-19 - zakażenie i przebieg

Naukowcy ustalili, że COVID-19 najłatwiej zarazić się drogą kropelkową, przez kontakt z mikrokropelkami wydzieliny osoby chorej, chociaż możliwa jest również powietrzna transmisja koronawirusa, gdyż przez pewien czas unosi się on w powietrzu.

Szczególne ryzyko istnieje w pomieszczeniach słabo wentylowanych.

Wirus po wniknięciu do organizmu (co jest możliwe przez usta, nos, a nawet oczy) atakowany jest przez komórki odpornościowe organizmu. Już we wczesnej fazie zakażenia w płucach wirus intensywnie się replikuje, a następnie dalej rozprzestrzenia drogą kropelkową. 

Przebieg zakażenia COVID-19 jest bardzo różny. COVID-19 może przebiegać bezobjawowo (tak jest u większości dzieci do lat 15), natężeniem objawów może również przypominać łagodną infekcję układu oddechowego lub grypę.

Wreszcie, może mieć przebieg ciężki łącznie z zespołem ostrej niewydolności oddechowej, a nawet niewydolnością wielonarządową. Zasadniczo COVID-19 może mieć trzy fazy:

• Objawy łagodne, do których zalicza się gorączkę, suchy kaszel, uczucie rozbicia, bóle mięśni, głowy, stawów.
• Zapalenie płuc, które nie stanowi zagrożenia dla życia.
• Ciężkie zapalenie płuc, którego następstwem może być zespół ostrej niewydolności oddechowej, sepsa, a nawet śmierć.

Szacuje się, że blisko 80 proc. osób chorych na COVID-19 nie wymaga leczenia szpitalnego. U jednej na 5-6 osób choroba ma natomiast cięższy przebieg.

U niektórych osób, po zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2, dochodzi do powstania zjawiska nazywanego burzą cytokin. Jest to ogólnoustrojowa reakcja zapalna wywoływana przez nienaturalnie pobudzone komórki układu odpornościowego, w czasie której następuje niekontrolowane wydzielanie dużej ilości prozapalnych białek zwanych cytokinami.

Białka te wpływają na wzrost, namnażanie się i niekontrolowane pobudzenie kolejnych komórek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu. Burza cytokin jest stanem bardzo niebezpiecznym, który może prowadzić do śmierci.

Z dotychczasowych obserwacji wynika, że odporność na koronawirusa jest przejściowa i można ponownie zachorować na COVID-19.

COVID-19 - leczenie

Osoby, w u których potwierdzono COVID-19, muszą przebywać w izolacji. W przypadku łagodnego lub umiarkowanego przebiegu chorobę leczy się w domu, w ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja w szpitalu zakaźnym.

Obecnie nie ma skutecznego leku na COVID-19. W przypadku zakażenia o łagodnym przebiegu zalecane jest stosowanie leków łagodzących objawy: przeciwgorączkowych, przeciwbólowych, przeciwzapalnych.  Chory musi odpoczywać, dużo pić, jeść kilka lekkostrawnych posiłków dziennie. Ponieważ choroba jest bardzo zakaźna istotne jest, by osoba chora przebywała w innym pomieszczeniu, niż reszta domowników, korzystała z własnych sztućców, a w trakcie ewentualnego kontaktu nosiła maseczkę.  

W przypadku zaostrzenia objawów - gdy pojawią się problemy z oddychaniem, duszności, bardzo wysoka gorączka - chory powinien trafić do szpitala. W takiej sytuacji trzeba wezwać pogotowie, które przewiezie pacjenta do szpitala zakaźnego.

Póki co nie istnieje leczenie przeciwwirusowe specyficzne dla COVID-19. Podstawą opieki nad pacjentami z COVID-19 jest objawowe leczenie ambulatoryjne z pełnym wsparciem intensywnej opieki medycznej w razie zaistniałej potrzeby.

Obecnie istnieje kilka rodzajów terapii wspomagających, które mogą być stosowane w leczeniu COVID-19 - terapia kortykosteroidami (stosowana w celu zmniejszenia nasilenia odpowiedzi zapalnej, która może prowadzić do ostrego uszkodzenia płuc i zespołu ostrej niewydolności oddechowej), leki immunosupresyjne oraz terapia immunoglobulinami. 

U osób, u których po zakażeniu koronawirusem SARS-CoV-2 doszło do tzw. burzy cytokinowej, lekarze mogą zastosować immunosupresant stosowany w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów.

W leczeniu COVID-19 skuteczne może również okazać się osocze krwi osób, które pokonały zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2 i wytworzyły swoiste przeciwciała-immunoglobuliny. Zdaniem ekspertów, przeciwciała znajdujące się w osoczu takich osób mogą potencjalnie uruchomić odpowiedź immunologiczną skierowaną przeciw SARS-CoV-2, co prawdopodobnie przyczyni się do skutecznego zwalczenia infekcji. Konieczne są jednak dalsze badania.

W Polsce do leczenia COVID-19 stosuje się m.in. leczenie wspomagające, które obejmuje leczenie objawowe, antybiotykoterapię, tlenoterapię, glikokortykosteroidy w przypadku pogorszenia funkcji oddechowych, wentylację mechaniczną oraz leki o potencjalnym działaniu przeciwwirusowym.

COVID-19 - powikłania

Wirusolodzy podejrzewają, że koronawirus może mieć długoterminowy wpływ na zdrowie osób zakażonych, znacznie wykraczający poza kilkutygodniowy okres infekcji (podobnie było w przypadku zespołu SARS, który pojawił się w 2002 r).

Osoby wyleczone z COVID-19 często sygnalizują bowiem, że choroba zostawia po sobie ślady, dając powikłania w postaci długotrwałych objawów określanych jako zespół postwirusowy, takich jak zmęczenie, zaniki pamięci, bóle głowy, problemy żołądkowo-jelitowe, dreszcze, problemy psychologiczne.

U części osób dochodzi również do utraty węchu i smaku, zadyszki, upośledzenia pamięci, pojawia się również tzw. mgła mózgowa.  Powikłaniem po COVID-19 mogą być również zmiany w układzie oddechowym, zwłaszcza w płucach, a także w sercu. Niektóre badania, przeprowadzone póki co na niewielkich grupach chorych dowodzą, że u 60 proc. osób, które chorowały na COVID-19  stwierdza się zmiany charakterystyczne dla przebytego zapalenia mięśnia sercowego, a u 78 proc. doszło do uszkodzenia serca.

Powikłania występują nie tylko u osób z łagodnym, umiarkowanym czy ciężkim przebiegiem COVID-19, ale również u tych, które przeszły chorobę bezobjawowo.

Póki co nie wiadomo, czy są to zmiany o charakterze trwałym, czy przemijającym, ustępujące np. w rok po infekcji.  

COVID-19 - śmiertelność

Śmiertelność z powodu COVID-19 jest nawet kilkakrotnie wyższa, niż w przypadku grypy sezonowej.

Kto najczęściej umiera z powodu COVID-19? Dotychczasowe analizy pokazują, że na śmierć z powodu COVID-19 najbardziej narażone są osoby powyżej 65 roku życia, zwłaszcza z chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca, choroby serca, nadciśnienie, choroby nerek, otyłość, choroby wątroby, nowotwory. 

Na COVID-19 umierają jednak również osoby młodsze, w tym osoby bez chorób współistniejących. Jak dotąd najmłodsze ofiary COVID-19 w Polsce to osoby w wieku 18 lat.

COVID-19 - jak się chronić?

Eksperci podkreślają, że koronawirus rozprzestrzenia się przede wszystkim drogą kropelkową - mikrokropelki śliny i wydzielin z dróg oddechowych osoby zarażonej mogą przez pewien czas unosić się w powietrzu, mogą również osiadać na przedmiotach codziennego użytku, np. na klamkach, telefonach, banknotach. Dotykając ich, łatwo przenieść wirusa w okolice ust, nosa czy oczu, a to już prosta droga do zakażenia.

Dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa. Ważne jest częste mycie rąk i odkażanie ich za pomocą specjalnych preparatów.

By chronić się przed zakażeniem, należy też przestrzegać zasady utrzymywania dystansu - obecnie zalecany jest dystans 1,5 m, jednak eksperci z CDC i WHO podkreślają, że w niektórych przypadkach, np. w słabo wentylowanych pomieszczeniach, taki dystans może okazać się niewystarczający.

Należy również zasłaniać usta i nos za pomocą maseczki ochronnej - nie tylko minimalizujemy w ten sposób ryzyko własnego zakażenia, lecz również zapobiegamy ewentualnej transmisji wirusa do otoczenia w sytuacji, gdybyśmy byli jego nosicielem lub przechodzili chorobę bez objawów. 

Katarzyna Hubicz